Инсон қадри – одам зотининг Аллоҳнинг энг буюк мўъжизаси сифатида улуғланиши, ҳар томонлама муносиб қадр-қиммат топишини англатадиган тушунча. Инсон учун қадриятлар мезонини англашда дастлаб оила муҳити, отаона, қариндош-уруғ, ўқитувчилар муҳим ўрин тутади. Айнан ана шу омиллар негизида инсон камол топиб боради. Инсоннинг бутун умри ўзида шахсий қадриятларни такомиллаштириш, ўз қадрини камолга етказиш, жамият, замонда содир бўлаётган ўзгаришлар қадрини англашга интилишдан иборатдир. Ўзи ва бошқанинг қадрини англаб етиш учун инсоннинг маънавий дунёси эзгуликка хизмат қилиши, юксак ижтимоий сифатларга эга бўлиши, унинг ўзи эса ҳаётнинг моҳияти ва мақсадини тўғри англайдиган даражада тарбияланган бўлмоғи лозим. Бу маънода, Суқротнинг «Ўз-ўзингни англаб ет!» – деган даъвати ғоят катта аҳамият касб этади. Ўз қадрини англашнинг объектив, субъектив, ижтимоий ва шахсий жиҳатлари мавжуд бўлиб, доимий равишда ўзаро алоқадорликда яшайди, инсон табиатининг турли жиҳатларини акс эттиради. Ҳар қайси шахснинг қадри у яшаётган замон, ундаги жараёнлар, ижтимоий-тарихий шарт-шароитлар кўзгусида намоён бўлади. Муҳит ва даврнинг талаблари шахснинг қадрини шакллантириб, юксалтириб боради. Унинг ўзи ижтимоий муносабатлар субъекти сифатида, ўз қадрининг шахсий талаблари, эҳтиёж ва мақсадлари билан нақадар боғлиқ эканини тобора кўпроқ англаб боради. Инсон ва унинг қадри муаммоси – фалсафанинг азалий мавзуларидан бири. Одам наслининг дунёга келиши, бошқа жонзотлардан фарқи, табиат ва жамиятдаги ўрни, инсоний фазилатлари, шахсий хусусияти тўғрисидаги масалалар ҳамма давр файласуфларининг диққат марказида бўлиб келган. Маълумки, одамнинг жисмоний тузилиши, табиий-биологик хусусиятларини ўрганиш илмфан оламида ҳамон давом этмоқда. Ижтимоий фанларда эса шахс камолоти, унинг ижтимоий, маънавий қиёфаси билан боғлиқ масалалари тадқиқ қилинмоқда. Хуллас, одамзод учун ўзига ўхшаган бошқа кишилар, уларнинг хусусиятлари, жамиятдаги ўрни, қадри, ўтмиши ва келажаги билан боғлиқ муаммолар қадимдан энг асосий тадқиқот ва кузатиш объекти бўлиб келган.

Инсоннинг ўзини қадрият сифатида талқин қилиш билан унинг қадри ва шахсий даражадаги қадриятлар тизими тўғрисидаги масалалар бир-биридан фарқ қилади. Бу борада уч йўналишда фикр юритиш мумкин. Биринчидан, ҳар бир инсонни қадрият сифатида қараш мумкин. Бунда инсоннинг ўзи, унинг табиий-тарихий жараёндаги мавжудлиги, тирик жонзотлар орасида ягона ижтимоий вужуд экани эътиборга олинади. Бу йўналишдаги таҳлил аниқ инсонга қаратилган бўлиб, уни махсус тадқиқот мавзуси объектига айлантиради. Иккинчидан, инсоннинг қадри, яъни уни ижтимоий жараёнлардаги ўрнини, атроф-муҳит ва бошқа кишилар учун аҳамияти, жамиятдаги мавқеи каби масалаларни тадқиқ қилиш ҳам мумкин. Бундай таҳлил инсоннинг ижтимоий-тарихий аҳамиятини ўрганишга асосланади. Учинчидан, шахснинг маънавий олами, қиёфаси, қизиқишлар дунёси, талаб ва эҳтиёжлари, фаолияти билан боғлиқ қадриятлар тизимини ҳам таҳлил қилиш мумкин. Бунда асосий эътибор қадриятларнинг шахсий (алоҳида, якка) даражада намоён бўлиш шакллари ва хусусиятларига қаратилади. Ҳозирги даврда ҳар қайси одамнинг қадри – аввало, унинг табиатга, ташқи оламда рўй бераётган жараёнларга, бу жараёнлардаги ўрни ва фаолиятига, турли ирқ, миллат, ижтимоий қатламларга мансуб бўлган, ранг-баранг мақсад ва қадриятларга интиладиган кишиларга, ўзига, оила, турмуш, жамоа ва жамиятдаги мавқеига нисбатан муносабатида яққол кўринади. Шунингдек, меҳнат, ишлаб чиқариш ва иқтисодиёт борасидаги жараёнлардаги иштироки, жамиятдаги ижтимоий эҳтиёжларни қондириш ва моддий бойликларни яратиш жараёнига қўшаётган ҳиссаси ҳам инсон қадрини белгилайди. Қолаверса, сиёсий ўзгаришлар, жамиятни демократлаштиришда қатнашиши, бу жараёнда қандай мақсадларни кўзлаётгани ҳамда қадриятлар тизими тез ўзгариб бораётган бугунги кунда қандай позицияни эгаллаши, ўзини қандай тутиши билан боғлиқ фаолияти ҳам бу борада муайян аҳамият касб этади. Бундан ташқари, қадр-қиммат инсоннинг маънавий баркамоллиги, билими, қобилияти, истеъдоди, иқтидори ва улардан қандай мақсадларда фойдаланаётгани; ўзининг шахсий, миллий, диний, ирқий, синфий ва бошқа соҳалардаги манфаат ҳамда мақсадлари, талаб-эҳтиёжлари, интилиш ва фаолиятини умуминсоний талабларга мослаштира олгани билан боғлиқ сифатларда ифодаланади. Бу борада унинг турли бузғунчи ғоялар, вайронкор мафкура ва бошқа бидъатларнинг моҳиятини тўғри англаб олгани, уларга нисбатан муносабати ҳам муҳимдир. Ана шу жиҳатларнинг барчасини ҳисобга олган ҳолда инсон қадрини баҳолаш ва шу асосда шахсларнинг типларини аниқлаш мумкин.

Инсон манфаатлари – ижтимоий манфаат шаклларидан бири, жамиятдаги ўзгаришлар ва тараққиётнинг асосий мақсадини инсонга йўналтириш, инсон ҳақҳуқуқлари устуворлигини таъминлашни англатадиган тушунча. Инсон манфаатлари инсон эҳтиёжлари, манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликларининг устуворлиги, унинг энг катта бойлик сифатида жамиятдаги алоҳида ўрни ва аҳамиятини таъминлаш, жамият, давлат ва инсон ўртасидаги ўзаро муносабатларни оқилона йўлга қўйиш тамойилларига таянади. Маълумки, 1997 йил юртимизда инсон манфаатлари йили деб эълон қилинди. Инсон манфаатлари йилида инсон омилига янада улкан аҳамият берилди. Кейинги йилларга ном бериш ва мамлакатимиз учун устувор йўналишни белгилаб олишда ҳам, аввало, инсон манфаатлари устувор масала сифатида эътиборга олинмоқда.