Жамоа(вийлик) – одамларнинг ўзаро яқинлиги ва ҳамкорлиги асосида шаклланган, дунё халқларида, жумладан, ўзбекларда азалдан ижтимоий бирликни англатувчи тушунча. Жамоавийлик – одамларнинг ўзаро ҳамкорлик ва ёрдамга асосланган ҳаёт кечириш ва турмуш тарзи бўлиб, индивидуализм, шахсий худбинлик, эгоцентризмнинг зидди ҳисобланади. Зеро, оила, меҳнат жамоалари моддий ва маънавий ишлаб чиқариш жараёнларида кишилар ўзаро бирлашгандагина кўзланган мақсад-муддаоларга эриша олиши мумкинлиги жамоавийлик руҳи шаклланишининг бош омилини ташкил этади. Жамоавийлик ижтимоий бирлик, маҳалла, элат ва халқларнинг тараққиётини, турмуш тарзининг мазмун-моҳиятини белгилаб берадиган энг муҳим омиллардан бири бўлиб, тарихий шарт-шароитлар асосида шаклланган ва юксак маънавий қадрият сифатида қарор топган. Одамларнинг жамоа бўлиб яшаш тамойилларига «Авесто»да, қадимги манбаларда, Суқрот, Афлотун, Арасту, Марказий Осиё мутафаккирлари Абу Наср Форобий, Абу Райҳон Беруний, Ибн Сино, Мирзо Улуғбек, Алишер Навоий каби алломалар меросида алоҳида аҳамият берилган. Абу Наср Форобий ўз асарларида жамоавийлик бўлиб яшашга табиий мойиллик инсон турмуш тарзининг мазмунини ташкил этишини уқтиради. Форобий бу ҳақда қуйидаги фикр-мулоҳазаларни баён қилган: «Ҳар бир инсон ўз табиати билан шундай тузилганки, у яшаш ва олий даражадаги етукликка эришмоқ учун кўп нарсаларга муҳтож бўлади, у бир ўзи бундай нарсаларни қўлга киритолмайди, уларга эга бўлиш учун одамлар жамоасига эҳтиёж туғилади… Шу сабаб яшаш учун зарур бўлган, кишиларни бир-бирига етказиб берувчи ва ўзаро ёрдамлашувчи кўп кишиларнинг бирлашуви орқалигина одам ўз табиати бўйича интилган етукликка эришуви мумкин. Бундай жамоавийлик аъзоларининг фаолияти бир бутун ҳолда уларнинг ҳар бирига яшаш ва етукликка эришув учун зарур бўлган нарсаларни етказиб беради. Шунинг учун инсон шахслари кўпайдилар ва ернинг аҳоли яшайдиган қисмига ўрнашдилар, натижада инсон жамоаси вужудга келди».

Жамоавийлик одамлар мақсад-манфаатларининг умумийлиги, ўзаро ҳамкорлик қилишлари зарурлиги, меҳнат ва маиший ҳаётий фаолиятлари йўналганлиги заминида ўзаро биргаликда ҳаракат қилишларини тақозо этишидан вужудга келади. Одамларнинг фаолият турларига мутаносиб тарзда меҳнат, таълим-тарбия, маиший ҳаёт, бадиий ижод, ҳарбий, жисмоний тарбия, спорт, оила каби доираларда жамоалар вужудга келиши ва самарали амал қилиши мумкин. Жамоалар мўътадил ёки муваққат уюшмалар тарзида фаолият кўрсатиб, мўлжал қилинган мақсад-манфаатлар ва кутилган маънавий-ахлоқий қадриятлар яратиш орқали самара келтиради, инсон фаровонлиги, иқтисодий ва сиёсий барқарорлиги, истиқбол бахт-саодати йўлида омилкор хизмат қилади. Жамоавийлик тамойили турли тарихий даврларда ва тузумларда ўзига хос тарзда талқин ва тарғиб этилган. Масалан, шўролар даврида шахс манфаати кўпчилик манфаатига қарама-қарши қўйилган. Аксарият Ғарб мамлакатларида индивидуализм ва шахсий манфаат устувор аҳамият касб этмоқда. Жамоавийлик тамойили асрлар мобайнида Шарқ халқларининг шаклланиши ва ривожланишида асосий омиллардан бири сифатида хизмат қилиб келган. Шарқ оламида, жумладан, Ўрта Осиё шароитида жамоа бўлиб яшаш туйғуси ғоят муҳим аҳамият касб этади ва одамларни бир-бирига яқинлаштиришга, бир-бирини қўллаб-қувватлаб ҳаёт кечиришга замин туғдиради. Эзгу одатимизга айланган жамоавийлик туйғуси жуда теран тарихий, миллий, диний илдизларга эга, бу туйғу инсоннинг инсон билан, қўшнининг қўшни билан, қариндошнинг қариндош, оиланинг оила билан, энг муҳими, шахснинг жамият билан уйғун бўлиб яшашини, етим-есир, бева-бечора ва ногиронларга, мусофирларга саховат кўрсатиш, сидқидилдан, беғараз ёрдам беришни англатади.

Минтақамизда яшайдиган халқларга хос жамоавийликнинг тарихий-ижтимоий заминига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Атрофи чўл ва саҳролар билан ўралган, табиат, иқлими ғоят мураккаб бўлган минтақа шароитига мослашиш зарурати азалдан водийларда, катта сув манбалари – дарё ва анҳорлар бўйида яшаб келган элат ва миллатларнинг минг йиллар давомида бир-бирига мослашиб, яқин елкадош бўлиб, бир-бирининг оғирини енгил қилиб яшашини тақозо этиб келади. Чиндан ҳам, бу заминда истиқомат қиладиган одамларнинг тарқоқ бўлиб яшашга имкони йўқ, табиатнинг ўзи, ҳаётнинг ўзи уларни шу руҳда тарбиялаган. Бир сўз билан айтганда, жамоавийлик яъни жамулжам бўлиб яшаш туйғуси халқимиз учун ўзига хос ҳаёт фалсафасига, яна ҳам аниқроғи, ҳаёт қоидасига айланиб кетган. Ушбу туйғу бугунги миллий менталитетимизнинг асосини ташкил этади ва бизни бошқалардан ажратиб турадиган хусусият сифатида намоён бўлади.