Жамият (арабча умумий) – табиатнинг бир қисми, борлиқнинг алоҳида шаклини ифодалайдиган фалсафий тушунча; одамлар уюшмасининг махсус шакли, кишилар ўртасида амал қиладиган кўплаб муносабатлар мажмуаси, ўзида моддийлик ва маънавийликни, объективлик ва субъективликни, табиийлик ва ижтимоийликни мужассамлаштирадиган тушунча. Жамият ғоят мураккаб ижтимоий тизим бўлиб, у одамлар ўртасида амал қиладиган ахлоқий, диний, сиёсий, иқтисодий, ҳуқуқий, мафкуравий ва ҳоказо муносабатларнинг, тарихан таркиб топган оила, жамоа, миллат, дин, давлат, ахлоқ ва ҳоказоларнинг мажмуидир.

Жамиятнинг моддий ва маънавий ҳаётини бир-бирига қарама-қарши қўйиш ҳам, улардан бирини муҳим, бошқасини номуҳим деб ҳисоблаш ҳам бирдай хато, унинг маънавий, иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий соҳалари бир-бири билан ўзаро боғлиқдир. Уларни бошқариш ва такомиллаштиришда давлат ташкилотлари ва кишиларнинг ўз-ўзини бошқариш органлари муҳим роль ўйнайди. Инсониятнинг улуғ мутафаккирлари доимий ўзгариш ва ривожланишда бўлган жамиятнинг туб моҳиятини билишга, инсоннинг жамиятдаги ўрни ва ролини белгилашга, тараққиёт мантиғини англашга ҳаракат қилганлар. Қадимги даврда жамият моҳияти мифологик, диний таълимотлар орқали изоҳланган. Жамият моҳиятини илмий-фалсафий билиш, унинг яхлит илмий манзарасини яратиш инсоният маънавий тараққиётининг буюк ютуғи бўлди. Илмий билимлар ва фалсафий тафаккурнинг ривожланиши билан жамият моҳиятини илмий асосда ўрганиш имконияти вужудга келган. Ватанимиздан етишиб чиққан Абу Наср Форобий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Алишер Навоий сингари улуғ мутафаккирлар жамиятнинг пайдо бўлиши, моҳияти ва истиқболлари тўғрисида илғор илмий қарашларни илгари сурганлар. Бу борада Форобийнинг фозил жамиятни барпо этиш тўғрисидаги ғоялари, Ибн Синонинг жамиятнинг пайдо бўлиши кишиларнинг бирдамликка бўлган табиий эҳтиёжидан келиб чиққанини, меҳнатнинг ижтимоий тақсимланиши жамият тараққиётининг асоси экани ҳақидаги фикрлари муҳим аҳамият касб этади. Беруний биринчи бўлиб цивилизацияларнинг пайдо бўлишида табиий-географик омилнинг ҳал қилувчи роль ўйнаганини асослашга ҳаракат қилиб, жамият ҳаётида оила, тил ва маданиятнинг аҳамиятини кўрсатган. Осиёлик мутафаккирларнинг таълимотлари кейинчалик европалик олимлар томонидан ижодий ривожлантирилди.

ХIХ аср ўрталарига келиб жамиятни илмий асосда тадқиқ этиш, етилган ижтимоий муаммоларни оқилона ҳал этишда фан ютуқларидан фойдаланиш, жамият истиқболини олдиндан кўриш ҳаётий заруратга айланди. Ғарбий Европанинг Гегель, Г.Спенсер, Э.Дюркгейм, М.Вебер, В.Парето сингари назариётчилари жамиятни табиий-тарихий жараён, мураккаб ижтимоий система сифатида тадқиқ этдилар. Ҳар бир ўзгарган тарихий даврда жамият моҳиятини янгича идрок этиш, унга янгича ёндашиш зарурияти пайдо бўлади. Турли тарихий даврда яратилган жамият тўғрисидаги таълимотларда давр руҳи, жамиятнинг маънавий салоҳияти ўз аксини топади. Ҳар бир тарихий даврда жамиятнинг маънавий-интеллектуал салоҳияти, сиёсий ва ҳуқуқий маданиятига мувофиқ равишда сиёсий бошқариш усули шаклланади ва амал қилади. Демократик жамият бозор муносабатлари воситасида бошқарилади, давлат иқтисодий муносабатларни такомиллаштиришга ёрдам беради, бунда ижтимоий рақобат, манфаатдорлик иқтисодий ривожланишнинг муҳим қонунияти сифатида амал қилади. Демократик давлат жамият маънавий ҳаётини такомиллаштириш, жамиятнинг интеллектуал салоҳиятини ривожлантириш, илм-фанни тараққий эттириш ҳақида кўпроқ ғамхўрлик қилади. Давлат жамият маънавиятининг ҳомийси сифатида таълим-тарбия соҳасида туб ислоҳотларни амалга оширади. Жамият таркибини турли синфлар, социал қатламлар ва гуруҳлар ҳам ташкил этади. Бу таркибнинг хилма-хиллиги меҳнатнинг ижтимоий тақсимланиши, мулкчилик турли шаклларининг мавжудлиги билан боғлиқ.

Мустақиллик даврида Ўзбекистонда амалга оширилган ислоҳотлар ва демократик жамият қуриш тажрибаси жамият тараққиётини ҳуқуқий давлатсиз тасаввур этиб бўлмаслигидан далолат беради. Бу борада ижтимоий фаровонлик ва тотувлик комил инсон шахсини шакллантиришга, фуқаролик жамияти асосларини яратишга, ҳуқуқий билим ва маданиятни ривожлантиришга боғлиқ жараён эканини кўрсатди. Бугунги кунда иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш, ҳаётни эркинлаштириш, фуқаролик жамиятини барпо этиш, демократик институтларни янада ривожлантириш мамлакатимиз тараққиётининг устувор йўналишидир.