Дўстлик – кишилар ўртасида юксак маънавият тамойиллари асосида шаклланадиган, ўзаро аҳиллик ва яқинликни англатувчи тушунча. Дўстлик – умумий манфаатлар, ўзаро ишонч ва чуқур ҳиссий муносабатларга асосланган туйғу. Дўстлик қадрият сифатида ижтимоий ҳаётда ва шахслараро муносабатларда намоён бўлади. Дўстлик муносабатлари норасмий, «ёзилмаган» қоидаларга асосланади. Бундай муносабатлар ҳар бир инсондан самимийлик, очиқлик, ўзаро ишонч, хаққонийлик, хайриҳоҳлик фазилатларини намоён этишни талаб қилади. Агар ўзаро муносабатлар бундай фазилатларга асосланмаса, дўстлик ҳақида эмас, балки юзаки муносабатлар ҳақида сўз боради. Дўстликда беғаразлик, доимо ёрдамга тайёрлик ва ҳамкорлик асосий муносабат шакллари сифатида намоён бўлади. Дўстлик шахс учун қийин ва мураккаб вазиятларда бошқа инсон манфаатларини ўйлаш, ўзига талаб қилишдан кўра бошқаларга беришга мойил бўлишдир. Дўстлик ўз моҳиятига кўра, инсоннинг ижтимоий мавқеини кўтаради.

Турли ёш ва жинсга мансуб кишилар ўртасидаги дўстлик ҳисси ўзига хос тарзда намоён бўлади. Хусусан, ўсмирлик, йигитлик даврида ўғил болаларда дўстлик ҳисси ва дўстликка бўлган эҳтиёж кучаяди, аста-секин, ёш ўтиши ва инсоннинг ижтимоий фаолиятга чуқур кириб бориши, оила қуриши ва шахсий ҳаётида бошқа аҳамиятли инсонларнинг пайдо бўлиши оқибатида ундаги дўстлик ҳисси ҳам мазмунан, ҳам шаклан ўзгариб боради. Инсонда дўстлик ҳиссининг шаклланиши ва намоён бўлиши асосида атрофдагилар билан мулоқотда бўлиш ва ҳамкорлик қилишга мойиллик ётади. Шахснинг бундай хислатлари эса ёшлик давридан, оилавий муҳит таъсирида шаклланади. Шаклланаётган инсон дўстлик орқали ўз жинс гуруҳига хос бўлган ижтимоий меъёрларни, янги муносабат турларини ўзлаштиради. Шу билан бирга, дўстлик инсонга маълум жиҳатдан ўзининг ички, шахсий борлиғини намоён қилиш имконини беради. Чунки ўз ички дунёсини очиш орқалигина инсон ўз-ўзини англаши ва бунинг оқибатида шахсий комилликка эришиши мумкин. Бошқа томондан эса, дўстлик муносабатларини ўрнатиш ва ўзаро дўстона муносабатлар орқали инсон ўзида мавжуд бўлмаган айрим томонларини ўз дўстларида кўради, унинг шахсида учрамайдиган айрим хислатларни бошқаларда кузата бошлайди. Шу жиҳатдан қараганда, дўстлик шахс шаклланишида катта тарбиявий аҳамиятга эга. Бошқалар йўл қўйган хатоларни кўра олиш ёки дўстларига хос бўлган ижобий хислатларга тақлид қилиш орқали инсон янада ривожланишга асос топа олади. Дўстлик халқимиз, миллатимиз дунёқараши, эътиқодида мустаҳкам ўрин эгаллаган ижтимоий ҳодисадир. Шарқ мутафаккирлари дўстликни, одамлар ўртасидаги яқинликни, «бир ёқадан бош чиқариб, аҳил яшаш»ни доимо тарғиб этиб келганлар.

Навоий «Фарҳод ва Ширин» достонида турли миллат вакиллари ўртасидаги биродарлик ва дўстликни, ўзбек халқининг азалдан халқпарвар ва дўстпарвар бўлиб келганини юксак маҳорат билан тасвирлаган. Бу достонда дўстлик инсонийликнинг асосий белгиларидан бири сифатида талқин этилади. дўстлик, садоқат, севги ва вафо жой ва миллат танламаслиги Фарҳод, Шопур ва Ширин тимсолида акс эттирилади. Фарҳод ва Шопур ўртасидаги абадий дўстлик уларнинг фикрий ва маънавий муштараклиги, эл-юрт, Ватанига муҳаббати ва садоқати, тенгсиз жасорати ва мардлигига асосланади. Ҳақиқий дўстликни донишмандлар икки вужуддаги битта қалб, дейишган. Ўртадаги эътиқод ва маслак бирлиги одамни одамга яқинлаштиради. Халқимизда «Дўстсиз киши – қўлсиз киши» нақли кенг тарқалган. Бу ҳикматга амал қилган киши доимо дўст орттириш ва уларга садоқатли бўлишга ҳаракат қилади, дўстлари, тенгдош биродарлари билан одоб юзасидан муомалада бўлади, дўстлик ришталарининг узилишига йўл қўймайди. Дўстлик инсоннинг нафақат шахсий ҳаёти, балки ижтимоий мавқеини мустаҳкамлашда ҳам асосий омиллардан биридир. Инсонлар ўртасидаги дўстлик ҳатто ўзаро адоватда бўлган халқларни ҳам яқинлаштиргани тарихдан маълум. Шу жиҳатдан дўстлик нафақат алоҳида шахслар, балки халқлар, миллатлар, давлатлар ўртасидаги самимий, беғараз муносабатларнинг ўрнатилиши ва ривожланишида беқиёс аҳамият касб этади ва дунёда тинчлик ҳамда ўзаро ҳамкорлик алоқаларининг мустаҳкамланишига хизмат қилади.

Дўстлик ва ҳамкорлик руҳи – ижтимоий муносабатларнинг инсонлараро, давлатлараро ва тамаддунлараро алоқаларида намоён бўладиган, уларнинг узвийлиги ва барқарорлигини таъминлайдиган маънавий омил. Дунёдаги кўплаб халқларнинг миллати, диний эътиқоди, дунёқараши, турмуш тарзидаги тафовутларга қарамай, ижтимоий тараққиётга эришгани дўстлик ва ҳамкорлик руҳи билан белгиланади. Шу боис бугунги таҳликали ва қарама-қаршиликларга тўла дунёда ижтимоий муносабатларнинг барча жабҳаларида айнан шу азалий омилнинг қарор топишига жиддий эътибор қаратиш зарур. Илмий нуқтаи назаридан дўстлик, инсон қалбидан чуқур жой олган туйғу сифатида шахслараро муносабатларнинг барча жабҳаларини қамраб олиши қийин бўлса, ҳамкорлик омили ўз хусусиятига кўра, ижтимоий муносабатларнинг барча жабҳаларида ифодаланади. Шу маънода, бу икки омил бир-бирини тўлдириши, бойитиши, бир-бирининг ўрнини босиши мумкин. Масалан, муносабатларнинг барча турларида (шахслараро, гуруҳлараро, давлатлараро ва бошқа) дўстлик руҳининг устуворлигига эришиш қийин бўлгани сабабли, кўпинча ўзаро манфаатдорлик маҳсули – ҳамкорлик омили ҳал қилувчи аҳамият касб этади. Дўстлик ва ҳамкорлик руҳининг ўзаро уйғунлашувига эришиш учун ижтимоий муносабатлар тизимини такомиллаштириш билан бирга, уларнинг маънавий қадриятлар тизими билан муштараклигини таъминлаш лозим. Турли даражадаги ижтимоий жараёнлар ва муносабатлар маънавий қадриятлар негизига таянган тақдирдагина дўстлик ва ҳамкорлик руҳининг жонланиши, ривожи ва такомиллашувига имконият туғилади.