Дунёвийлик – инсоннинг маънавий мезонларни дунёга нисбатан ўлчаб яшашини англатадиган тушунча. Ҳадиси шарифдаги «Сизларнинг яхшиларингиз дунёни деб охиратни, охиратни деб дунёни унутмаганларингиз» деган ҳикматнинг мазмун-моҳиятини англаб, ҳаётга татбиқ этиши, дунё ва охират ишини уйғунлаштириши, дунё охират экинзори, охират учун амалиёт манбаи эканини тушуниш тамойили мўътадил йўлдир. У фоний ва боқий дунёнинг маънавий-руҳий жиҳатдан уйғунлигини ифода этади. Улуғ аждодларимиз азалдан дунё ва охиратнинг ўзаро муштарак ҳолда тасаввур этганлар. Пайғамбаримиз (с.а.в.) ҳадисларида таъкидланганидек, «Охиратни ўйлаб дунёни, дунёни ўйлаб охиратни эсдан чиқарманглар», зеро дунё охират зироатгоҳидир, дунёни обод қилган кишининг охирати ҳам обод бўлади. Шу нуқтаи назардан қараганда, ҳазрат Баҳоуддин Нақшбанднинг «Даст ба кору дил ба Ёр» (Қўлинг ишдаю, қалбинг эса Аллоҳ билан бўлсин) шиорида ҳам айнан шу мазмун, яъни дунё ва охират ишларини баравар, бирга олиб бориш маъноси мужассам. Даҳрийлик – бу Худонинг борлигига шак келтириш, ишонмасликдир, дунёвийлик эса Аллоҳга имон келтирган ҳолда уни қалбда сақлаб, Яратган инъом этган ақл-заковат, билим ва тажрибани ишга солиш, элюртни обод қилишга ҳисса қўшиш, халқнинг ҳурматини қозонишдир. Зеро, «Халқ рози бўлса, Холиқ рози бўлади», дейди улуғ мутафаккиримиз Алишер Навоий. Шу каби халқимизнинг «Бекордан Худо безор», «Сендан ҳаракат – Худодан баракат» деган ажойиб иборалари бор. Шу маънода узлатга чекиниш, назру ниёз ҳисобига кун кўриш, тиланчилик билан шуғулланиш Худога ёқмайдиган одат. Бу художўйлик эмас, балки текинхўрликдир, Нақшбанд ҳазратлари ибораси билан айтганда, «бировларга юк бўлишдир». Ҳолбуки, ҳақиқий диндор, эътиқодли киши одамлар ҳожатини чиқариши, ҳожатмандларнинг юкини енгил қилиши, саховатли бўлиши лозим.

Дунёвий ғоя – 1) диний қарашлардан фарқ қиладиган муайян ғояларни ифодалаш учун қўлланадиган тушунча; 2) жамият ва инсонни эзгу мақсадлар сари етаклайдиган соғлом фикрлар мажмуи. Бу ғояларни мазмун-моҳиятига кўра, умуминсоний, илмий, фалсафий каби бир неча турларга бўлиш мумкин. Дунёвий ғоялар маълум бир миллат, давлат, халқ ва жамият эҳтиёжлари, мақсад-муддаолари, манфаатларини амалга ошириш тамойилини ҳам ўзида мужассамлаштиради, дунё мамлакатларининг ривожланиш йўлини белгилаб олишга доир долзарб ғояларни ташкил этади. Ўзбекистонда бу ғоялар асосан миллий ва умуминсоний қадриятлар, демократия тамойиллари ва бошқа ҳаётий ҳақиқатлар сифатида намоён бўлмоқда. Дунёвий ғоялар адолат ва ҳақиқат, эркинлик ва мустақиллик руҳини, тараққиёт йўлидаги олижаноб мақсад-муддаоларни ифода этиб, Ватан равнақи, юрт тинчлиги ва халқ фаровонлиги учун хизмат қилмоқда. Улар ҳурфикрли, мутелик ва журъатсизликдан холи бўлган, билими ва кучига ишониб яшайдиган, ўзининг мустақил қарашларига эга бўлган кишилар жамиятининг ғояларидир. Шунинг учун ҳозирги вақтда демократик, умуминсоний мазмундаги ғоялар, ирқи, миллати ва жинсидан қатъи назар, инсонлар, кўплаб мамлакатлар ҳаётига чуқур кириб бориб, уларнинг асосий ғояларига айланиб бормоқда. Демократия асосида шакллантирилган ижтимоий бағрикенглик ва адолат ҳам унинг таркибий қисмларидан ҳисобланади. Бу ғоялар дунёвий давлатдаги турли миллат ва дин вакилларининг эркин фаолияти, ҳамжиҳатлиги ва ҳақ-ҳуқуқларини кафолатлайди. Ҳозирги кунда дунёвий ғоялар эзгулик йўлида бутун жамият аъзоларининг ҳамкорлигини назарда тутади, тинчлик ва барқарорликни мустаҳкамлашнинг муҳим шарти ҳисобланади.