Ватан (арабча туғилиб ўсган жой, она юрт) – кишиларнинг яшаб турган, уларнинг авлод-аждодлари туғилиб ўсган жой, ҳудуд, ижтимоий муҳит, мамлакатни англатувчи тушунча. Ватан тушунчаси кенг ва тор маънода қўлланади. Кенг маънода – бутун бир халқ, уларнинг аждодлари азалдан истиқомат қилиб келган макон. Тор маънода – киши туғилиб ўсган уй, маҳалла, қишлоқ. Инсоннинг уйли-жойли, бошпанали бўлиши, унинг оиласи, бола-чақаси ҳам баъзан Ватан сўзи орқали ифода этилади. Шунингдек, ватан сўзи мумтоз шеъриятимизда образ сифатида қўлланиб, кўнгил маъносини ифода этади. Ватан тушунчаси асрлар давомида ижтимоий-иқтисодий тараққиёт муносабати билан ўзгариб, кенгайиб, ривожланиб келган. Қадимда муайян қабила яшаган жой унинг ватани саналган. Жондош ва тилдош қабилаларнинг узвий иттифоқидан элат пайдо бўлган, элат яшаган ҳудуд эл, деб аталган. Масалан, ўзбек халқ достонларида Чамбил эли ибораси кўп тилга олинади. Муайян ҳудуд доирасида марказий бошқарувнинг пайдо бўлиши билан Ватан сўзи халқ ва давлат тушунчаларини ҳам англата бошлаган. Халқнинг тили, маданияти, иқтисодий турмуши, маънавияти равнақ топиши натижасида кишилар ўртасида муштараклик шаклланади. Ўзбекистон Республикаси миллати, тили ва динидан қатъи назар, шу заминда яшаётган барча инсонларнинг ватанидир. Бу ўринда давлат ва Ватан айни бир маънони ифодалайди, яъни Ўзбекистон Республикаси деганда Ватанни тушунамиз, ватан деганда Ўзбекистонни тасаввур этамиз. Собиқ мустабид тузум даврида ҳукмрон мафкура биз учун асл Ватан тушунчасини сохталаштириб, қалбимиз ва онгимизга мавҳум ватан тушунчасини сингдирмоқчи бўлди. Ўзбек учун умрида бориб кўрмаган, минглаб километр узоқликдаги гиёҳ унмайдиган, ойлар давомида қуёш юз кўрсатмайдиган жойлар ҳам гўёки Ўзбекистон билан бир қаторда ватан эди. Ҳолбуки, Ватан – тарихан шаклланган, аниқ тушунча. Мустақиллик халқимиз онгида ҳақиқий Ватан ҳисси, она-юрт тушунчасини мустаҳкамламоқда. Ватанни севиш, уни улуғлаш, сарҳадларини дахлсиз сақлаш, шаъну шарафини юксалтириш йўлида фидокорона хизмат қилиш, ёш авлодни Ватанга муҳаббат ва садоқат руҳида тарбиялаш бугунги кунда том маънода шон-шараф ишига айланмоқда.

Ватан манфаати – юксак маънавий тамойиллардан бири; Ватаннинг озодлиги ва мустақиллиги, унинг ҳудудида яшаётган халқнинг тинчлиги ва осойишталиги, бугунги ва келажак ҳаётини, ҳуқуқ ва манфаатларини, барча миллий бойликларни асраб-авайлаш, бойитиш ва ҳимоя қилиш билан боғлиқ барча мақсад-вазифаларни ифода этадиган тушунча. Ватан манфаати миллий манфаатларнинг айни ифодасидир. Дунёдаги ҳар қайси мустақил давлатнинг манфаати унинг ҳудудида яшаётган халқ учун ватан манфаатидир. Ватан ва унинг фарзанди бўлган инсонларнинг шахсий манфаатлари ўзаро уйғунлашиб кетади. Чунки Ватан бўлмаган тақдирда инсоннинг шахсий манфаатларини таъминлаш – она тилида мулоқот қилиш, миллий қадриятлари билан фахрланиш, оила қуриш, фарзандлар ўстириш, аждодлар анъанасини муносиб давом эттириш имконсиз бўлиб қолади. Ватанга муҳаббат унинг манфаати йўлида қайғуриш, аждодлар меросига садоқат, миллий маънавиятдан баҳрамандлик, башариятга ҳурмат, келажак олдида масъуллик туйғуларини тарбиялайди. Ҳақиқий ватанпарвар инсонлар ўз манфаатларини Ватаннинг тақдиридан, миллати, халқининг миллий қадриятларидан, орзу-истакларидан айри ҳолда тасаввур қила олмайди. Инсон ўзлигини қандай англаса, Ватанини ҳам шундай англайди. Ўзлигини англамаган одам Ватанни ҳам англамайди, ватан манфаати йўлида бирор эзгу иш қилишни хаёлига ҳам келтирмайди. У нафақат Ватанни, ҳаттоки миллати, ота-онаси, оиласи, фарзандлари, ёру биродарлари олдидаги бурчини ҳам ҳис этмайди. Инсон ҳақиқий бахтга эришиши учун фақат моддий бойликнинг ўзи етарли эмас. Ҳам моддий, ҳам маънавий бойликни ўзида мужассамлаштирган одамгина чинакам бахтга мушарраф бўлиши мумкин. Ўз манфаатини ватан манфаати дан юқори қўядиган кимсалар бахт-саодатни фақат моддий бойликка эга бўлишда деб билишади. Афсуски, бугунги кунда «Қаерда яшаш яхши бўлса, ўша ер мен учун Ватан» деб юрганлар ҳам топилади. Бундай кимсаларга «Ватан», «Ватан манфаати» деган тушунчалар бегона. Мамлакатимизда ўз мустақил фикрига эга бўлган, ҳақ-ҳуқуқларини яхши танийдиган, ўз кучи ва ақлига ишониб яшайдиган, шахсий манфаати билан ватан манфаатини уйғун кўра оладиган шахс маънавиятини қарор топтириш масаласига катта эътибор берилмоқда.

Ватан равнақи – миллий истиқлол мафкураси – ҳар бир кишининг манфаатларини юрт манфаатлари билан уйғунлаштирадиган, уни халқ бахт-саодати йўлида хизмат қилишга даъват этадиган бунёдкор ғоядир. У миллий истиқлолнинг олий мақсадларидан бири бўлмиш барчамиз учун муқаддас саналган Ватанимизнинг равнақини таъминлаш, унинг жаҳон майдонида муносиб ўрин эгаллашига эришишини назарда тутади. Ватан равнақи ғоясини амалга ошириш бевосита жамиятнинг ижтимоий, сиёсий, иқтисодий, маънавий-маданий ривожланишига боғлиқ. Бунда биринчидан, ҳозирги ижтимоий барқарорлик, миллатлараро тотувлик, диний бағрикенглик, жамиятни бошқаришда оммавий ташкилотларнинг (хусусан, маҳалланинг) мавқеини ошириш, аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тамойиллари ниҳоятда муҳим. Иккинчидан, ҳаётда демократик тамойилларнинг устуворлиги, муқобил партиялар, жамиятнинг барча жабҳаларини эркинлаштириш, давлатнинг ислоҳотчилик функцияси, аҳоли сиёсий онги ва маданиятини оширишда катта аҳамиятга эга. Учинчидан, бозор муносабатларига хос мулкчиликнинг шаклланиши, иқтисодиётнинг таркибий тизимидаги ўзгаришлар, хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнесни ривожлантириш, иқтисодиётни эркинлаштириш, ташқи иқтисодий алоқаларни кучайтириш бунда муҳим омил бўлиб хизмат қилади. Тўртинчидан, тарихий меросимизнинг тикланиши, аҳоли интеллектуал салоҳиятини ошириш, фан ва илмий муассасалар, санъат ва адабиётни ривожлантириш, комил инсонни тарбиялаш бўйича миллий таълим дастурининг изчил амалга оширилиши, халқаро маданий алоқаларни кучайтириш ҳам Ватан равнақига хизмат қилади. Бешинчидан, мамлакатимиз ҳаётининг барча соҳаларида қонун устуворлигига эришиш, ҳуқуқий-демократик жамият қуриш соҳасидаги тажрибалар, давлатимизнинг халқаро ҳуқуқ нормаларига амал қилиши – Ватан равнақини таъминлайдиган шарт-шароитлардир.