Байрам(лар) – бирор-бир муҳим ҳодиса, воқеа, санани кўпчилик бўлиб, кўтаринки руҳда, хурсандчилик билан нишонлаш. Байрам ҳаётнинг узвий ва муҳим таркибий қисмидир. Байрам шахс, оила, жамият, миллат, давлат, халқаро ҳаётдаги энг муҳим ҳодиса, воқеа, саналарни қайд этади, уларни нишонлашга имконият яратади. У кишиларнинг ҳаёти, фаолиятида эришган ютуқларини ифодалайдиган ҳодисадир.

Ўзбек халқида йирик ишларнинг бошланиши ва якунланиши одатда байрамга айланиб кетади. Янги мавсумнинг бошланиши ва илк уруғ қадаш жараёни ҳам деҳқонлар ҳаётида муҳим воқеа бўлганлиги боис байрамона кайфиятда ўтади. Байрам инсониятнинг босиб ўтган йўлини теран англашга, ғалабалардан фахрланишга, эртанги кун учун режалар тузишга, келажакка умид боғлашга ёрдам беради. Шу боисдан ҳам, байрам арафасида кишилар бир-бирларини табриклашади, яхши истаклар билдиришади. Байрамлар вақтнинг монотонлигини (бир хиллигини) бузиб, унга муайян «шодлик суръати» бахш этади. Шу сабабли, қадимдан байрамлар вақтнинг ўзига хос ўлчови ҳисобланган. Ҳозир ҳам байрам кунида, масалан, «Янги йил» нишонланаётганда муайян вақт, яна бир йил ўтганлигини ҳамма сезади, билади. Байрамлар вақтнинг қадрига етишга, уни эъзозлашга даъват қилади, ҳар бир халқнинг ўзига хос қадриятларини акс эттирадиган «кўзгу» саналади. Чунончи, кишилар байрам чоғида чиройли кийимлар кийишади, лаззатли таомлар тайёрлашади, ўз қобилиятларини намойиш этишади. Ўша куни ҳамма кўтаринки кайфиятда бўлади. Байрамлар эркинлик куни ҳисобланади. Айниқса, умумхалқ байрами кунида ҳамма дам олади, ташвишлари, дарду аламларини унутади, ўзини шод-хурсанд кўрсатишга ҳаракат қилади. Байрам кунида кишилар ўртасида бошқа кунларга қараганда муайян даражада яқинлик, ҳамкорлик вужудга келади. Қадимда бу кунда ҳамма бир қозондан овқат еган, бир хил томоша кўрган, битта жойдаги сайилгоҳда сайр қилишган.

Байрам куни азал-азалдан тинчлик куни ҳисобланган. Ўша куни урушлар, низо, можаролар тўхтатилган, кишилар ўртасидаги адоват, гина-кудурат унутилган, ўзаро аразлашганлар ярашган, жамиятда ўзаро ҳамжиҳатлик юзага келган. Байрамда вужудга келадиган кўтаринки кайфият кишиларни эртанги кунга умид боғлашга, келажакка ишонч билан қарашга ундайди. Байрам ижтимоий-маданий ҳаёт кўзгуси сифатида ҳар бир халқнинг ижтимоий-иқтисодий ютуқларини ҳам кенг намойиш қилади. Байрам жамият ҳаётининг таркибий қисми сифатида олдиндан белгиланган, муайян кунда нишонланади. Баъзи байрам кунлари дам олиш куни, деб эълон қилинади. Шунингдек, муайян касб кунлари ҳам айнан дам олиш – якшанба кунларида ўтказилиши белгилаб қўйилган. Айрим меҳнат байрамларида дам олиш куни деб белгиланганмаслиги ҳам мумкин (масалан, «Ҳашар», «Чигит қадаш», «Биринчи ҳосил карвони» каби тадбирлар). Байрам халқнинг энг яхши анъаналари, одатлари, аҳлоқий қоидаларини мужассамлаштирган ҳолда ёшлар тарбиясида муҳим ўрин тутади. Байрамнинг маъно-моҳияти уларнинг мазмуни ва ғоясига боғлиқ. Мазмун ва ғоя ҳар бир байрамнинг негизини ташкил этади. Тарихий жараёнда байрам ғояси халқнинг ўйи, дарди, орзу-умидларини ифода этиб, ўзгариб, ривожланиб келган. Мустабид тузум шароитида миллий қадрият ва анъаналарга асосланган байрамга социалистик ғояларни сингдиришга ҳаракат қилинган. Зўравонлик билан сингдирилган ғоялар байрам моҳияти, шаклига путур етказган, айримларининг унутилиши ёки йўқолиб кетишига сабаб бўлган. Мустақиллик даврида халқнинг табиий эҳтиёжини қондирадиган байрам (Наврўз, Ҳосил байрами) янгича мазмун, янгича ғоя билан бойиган ҳолда қайта тикланди. Анъаналар, маросимлар, театрлаштирилган концерт ва томошалар, карнаваллар, намойишлар, халқ ўйинлари байрамнинг асосий таркибий қисми саналади.

Ўзбек халқининг анъанавий байрами ғоят ранг-барангдир. Уларни шартли равишда табиат ва меҳнат фаолияти билан боғлиқ мавсумий байрам; кишининг шахсий ҳаёти ҳамда оиласи билан боғлиқ маросим ва тантаналар; маънавият билан боғлиқ байрам; сиёсий саналар ёки диний байрамга ажратиш мумкин. Улар 1 январь – Янги йил, 8 март – Халқаро хотин-қизлар куни, 21 март – Наврўз, 9 май – Хотира ва қадрлаш куни, 1 сентябрь – Мустақиллик куни, 1 октябрь – Ўқитувчилар ва мураббийлар куни, 8 декабрь – Конституция куни, Рўза ҳайити (Ийд ал-фитр) ва Қурбон ҳайити (Ийд Ал-адха) дир. Байрам халқ маънавиятининг таркибий қисми бўлган, инсон ва жамоаларнинг ҳаётида муҳим саналган, кенг нишонланадиган тантанали кунларни ифодалайди. У маънавий кўтаринкилик ва бирдамлик билан бирга, шахсий, миллий ва умуминсоний қадриятлар уйғунлигининг ифодаси ҳамдир. Ўзбекистонда нишонланадиган байрамда миллий истиқлол ғоясининг асосий тушунча ва тамойиллари акс этган. Мустақиллик куни ва Конституция куни ватанпарварлик, юртга садоқат туйғуларини, Ватан ҳимоячилари куни (14 январь) мардлик ва фидоийлик фазилатларини тарбиялашга, Ўқитувчи ва мураббийлар куни, Хотира ва қадрлаш куни авлодлар ўртасидаги боғлиқлик, ўзаро ҳурмат, меҳр-муҳаббат, инсоний эҳтиром ва қадр-қимматни мустаҳкамлашга хизмат қилади.

Мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ мамлакатимизда Рўза ва Қурбон ҳайитлари умумиллий байрам сифатида кенг нишонлаб келинмоқда. Бу байрам кишиларда иймон-эътиқод, шукроналик фазилатларини камол топтиради, келажакка ишонч туйғуларини мустаҳкамлайди. Наврўз байрами ҳар йили юртимизда алоҳида тантана билан нишонланиб, юртдошларимиз қалбига яшариш, яратувчанлик, кўтаринкилик руҳини олиб киради. Ўзбекистонда халқаро байрам – Янги йил, Халқаро хотин-қизлар куни ва Халқаро болаларни ҳимоя қилиш кунининг (1 июнь) нишонланиши халқимизнинг умуминсоний қадриятларга садоқати рамзидир.