Oʻzbek yoshlari orasida “xorijda oʻqisam” degan orzu tobora kuchayib bormoqda. Lekin qaysi universitetni tanlash kerak? Oksfordmi, Garvardmi, yoki Osiyodagi zamonaviy oliygohlar? Mana shu savollarga javob topishda jahon universitetlari reytinglari dengizchiga yoʻl koʻrsatuvchi qutb yulduzidek yordam beradi. Bu reytinglar nima oʻzi, qanday tuziladi va nega bunchalik muhim? 2025-yilgi reyting qanday? 

Universitetlar reytingi degani nima oʻzi?

Universitetlar reytingi bu – dunyodagi oliygohlarni muayyan mezonlar boʻyicha taqqoslab, ularga oʻrin beradigan roʻyxat. Xuddi futbol ligalaridagi jamoalar reytingidek, lekin bu yerda gʻalaba yoki magʻlubiyatlar emas, taʼlim sifati, ilmiy tadqiqotlar va talabalar muvaffaqiyati hisobga olinadi. Eng mashhur reytinglar: QS World University Rankings, Times Higher Education (THE) va Academic Ranking of World Universities (ARWU, yaʼni Shanxay reytingi).

Reytinglar qanday shakllantiriladi?

Reytinglar tuzish – murakkab jarayon, xuddi katta pazl donachalarini bitta-bitta joylashtirishga oʻxshaydi. Har bir reyting tashkiloti oʻziga xos metodologiyaga ega, lekin umumiy mezonlar quyidagicha:

– oʻqitish sifati (30-40%): professorlarning malakasi, talaba-professor nisbati va oʻquv dasturlari sifati. Masalan, Harvardda bir professorga oʻrtacha 7 talaba toʻgʻri keladi.

– ilmiy tadqiqotlar (20-30%): universitetning ilmiy maqolalari, patentlari va tadqiqotlariga sarmoya. Soʻz isboti bilan deganlaridek, MIT 2023-yilda sunʼiy intellekt boʻyicha 1 milliard dollar jalb qildi.

– xalqaro hamkorlik (10-20%): Xorijiy talabalar va professorlar nisbati, global loyihalar. Chunonchi, Singapur Milliy universiteti (NUS) xalqaro talabalari bilan 8-oʻrinda turadi.

– bitiruvchilarning muvaffaqiyati (10-20%): Ishga joylashish darajasi va bitiruvchilarning nufuzi. Misol uchun, Stenford bitiruvchilari “Google” va “Cisco” kabi kompaniyalarni asos solgan.

– akademik obroʻ(10-30%): Dunyo miqyosidagi professorlar va ish beruvchilar ovoz beradi.

Bu maʼlumotlar universitetlarning oʻzidan, davlat statistikasi, ilmiy jurnallar va soʻrovnomalar orqali toʻplanadi. Masalan, QS har yili 100 mingdan ortiq professor va ish beruvchidan fikr soʻraydi. Shu bilan birga, har bir reytingning oʻz uslublari ham bor: QS akademik obroʻga koʻproq eʼtibor bersa, ARWU ilmiy maqolalar va Nobel mukofoti laureatlariga urgʻu beradi.

2025-yilda reytinglarga yangi tendensiya: sunʼiy intellekt va barqaror rivojlanish dasturlari muhim mezon sifatida qoʻshildi. Masalan, Xitoyning Sinxua universiteti sunʼiy intellekt tadqiqotlari tufayli 12-oʻringa koʻtarildi. Oʻzbekistonda aksariyat universitetlar hali “reporter” maqomida, yaʼni maʼlumot taqdim etgan, lekin toʻliq reyting mezonlariga javob bermagan. (Reytingga kirgan universitetlarimiz haqida maqola yakunida batafsil maʼlumot olasiz.)

Reytinglar shunchaki raqamlar roʻyxati emas, ular taʼlim dunyosida katta rol oʻynaydi. Ularning afzalliklari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:

– yoʻnaltiruvchi chiroq: xorijda oʻqishni rejalashtirishda reytinglar yoʻl xaritasi vazifasini bajaradi;

– sifat kafolati: yuqori reytingli universitetlar sifatli taʼlim, zamonaviy kampuslar va kuchli professorlar bilan taʼminlaydi;

– ish topish imkoniyati: top universitetlar bitiruvchilariga global bozorda katta talab bor. Masalan, Harvard bitiruvchilarining 95%i bir yil ichida ish topadi;

– xalqaro tanlov: reytinglar universitetlarni raqobatga undaydi. Oʻzbekiston oliygohlari ham QS yoki THE roʻyxatlariga kirish uchun ilmiy tadqiqotlarga sarmoya kiritmoqda;

– stipendiya va grantlar: yuqori reytingli oliygohlar koʻproq stipendiya taklif qiladi. Misol uchun, Oksfordning “Rhodes Scholarship” dasturi xalqaro talabalarga yiliga 20 ming dollar beradi.

Lekin reytinglarning kamchiliklari ham bor. Ular kichik, lekin ixtisoslashgan universitetlarni eʼtiborsiz qoldirishi mumkin. Masalan, Londonning SOAS universiteti Osiyo va Afrika tadqiqotlari boʻyicha dunyoda yetakchi, lekin reytinglarda pastroq turadi. Yana bir muammo – baʼzi universitetlar reytingga kirish uchun, ilmiy maqolalar sonini koʻpaytiradi, lekin taʼlim sifati oʻzgarmaydi.

Oʻzbekiston uchun reytinglar nima beradi?

Oʻzbekistonda taʼlim bozori kengaymoqda. Bizda 2024-yilga koʻra, 200 dan ortiq oliygoh, shu jumladan, 70 dan ortiq nodavlat universitet faoliyat yuritmoqda. Ammo global reytinglarda faqat ikki oliygoh – Oʻzbekiston Milliy universiteti va Toshkent irrigatsiya va qishloq xoʻjaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti Top-1000 talikka kirishga erishdi. QS World University Rankings-2025 reytingiga koʻra, Toshkent irrigatsiya va qishloq xoʻjaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti:

– fanlar boʻyicha: 351-400-oʻrinlar;

– umumiy: 547-oʻrin;

– barqarorlik boʻyicha: 828-oʻrinni band etgan boʻlsa,

Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universiteti:

– fanlar boʻyicha: 301-350-oʻrinlar;

– umumiy: 781-790-oʻrinlar;

– barqarorlik boʻyicha: 931-940-oʻrinlarni egallagan.

Bu nima uchun muhim?

Xalqaro obroʻ – reytingga kirish Oʻzbekiston taʼlimini dunyoda targʻib qiladi. Oʻzbekistondagi xorijiy talabalar soni 2024-yilda 18 barobarga oshgani buning dalilidir. Shuningdek, reytinglar mahalliy universitetlarni sifatni oshirishga undaydi. Ammo Oʻzbekiston oliygohlari uchun reytinglarda yuqori oʻrin olish oson emas. Chunki ilmiy tadqiqotlar, ingliz tilidagi maʼlumotlar bazasi va xalqaro hamkorlik yetishmovchiligi hamon dolzarb. Masalan, Qozogʻiston universitetlari 2009-yildan beri reytinglarda faol, Oʻzbekiston esa bu yoʻlda 5-6 yildirki, harakat qilmoqda.

Umumiy reytinglarning Top-10 universitetlari barcha uchun qiziq boʻlishi tabiiy, albatta. Times Higher Education (THE) talqinida dunyoning Top-10 universiteti (2025) quyidagilar:

1. Oksford universiteti;

2. Massachusets texnologiyalar instituti;

3. Harvard universiteti;

4. Prinston universiteti;

5. Kembrij universiteti;

6. Stenford universiteti;

7. Kaliforniya texnologiyalar instituti;

8. Kaliforniya universiteti, Berkeley;

9. London Imperial kolleji;

10. Yel universiteti.

2025-yilgi jahon universitetlari reytinglari va xususiy oliygohlarning yuksalishi Oʻzbekiston uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Oʻzbek yoshlari sifatli taʼlim bilan nafaqat oʻz kelajagini, balki mamlakatimizni ham dunyo miqyosida koʻtara olishiga ishonish mumkin. Davlat hamda nodavlat universitetlar bu yoʻlda muhim koʻprik, lekin muvaffaqiyat doim sifat va mehnatga yarasha boʻladi.

Kozimjon OLIMOV,
Mirzo Ulug‘bek nomidagi

O‘zbekiston Milliy universiteti magistranti

Manbalar:

QS World University Rankings 2025. https://www.topuniversities.com/world-university-rankings

Times Higher Education World University Rankings 2025. https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/latest/world-ranking

MIT News. (2023). “MIT Secures $1 Billion for AI Research.” https://news.mit.edu/

Harvard Business School. (2024). “Employment Statistics.” https://www.hbs.edu/

Harvard University. (2024). “Student-Faculty Ratio.” https://www.harvard.edu/

Stanford University. (2024). “Tuition and Fees.” https://www.stanford.edu/

Oxford University. (2024). “Rhodes Scholarship Program.” https://www.ox.ac.uk/

Oʻzbekiston Respublikasi Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi. (2024). “Oliy taʼlim statistikasi.”