Jahon avtosporti tarixida ayol poygachilar soni yuz nafardan oshmaydi. Ularning koʻpchiligi erkaklar bilan yelkama-yelka raqobatlasha olgani rost. “Formula-1”ga boʻlsa atigi 5 nafar ayol qabul qilingan. Ular ozchilikni tashkil qilsa-da, bu nafaqat ularning, balki xotin-qizlarni kamsituvchi stereotiplardan qutilishni istagan millionlab ayollarning gʻalabasi boʻlib tarixda qolgan.

Quyida avtosport olamidagi eng taniqli ayol-pilotlarning baʼzilarini sanab oʻtamiz.

Ilk ayol avtopoygachi – Kamilla dyu Gas

Fransuz avtomobil ixlosmandlari klubiga qabul qilingan yagona ayol.

1901-yil Parij – Berlin poygasi ishtirokchilari tarkibiga kirgan yashilkoʻz Kamilla gʻayrioddiy shaxsiyatga ega boʻlgan. U yoshligidanoq ayollar bilan bogʻliq stereotiplarni yengishga uringan va 1895-yilda havo sharida osmonga koʻtarilib jamoatchilik eʼtiborini oʻziga qaratgan.

Eng badavlat parijliklardan biri – Dufayel supermarketi egasi Jyulya Krespananing rafiqasi parashyutdan sakrash, toʻpponcha va miltiqdan oʻq uzish va qilichbozlikni ham maromiga yetkazgan. Oilasida avtomobil paydo boʻlishi bilan rul boshqaruviga oʻtirgan Kamilla undan bir yil oʻtib, Parij—Berlin poygasida qatnashish uchun ariza topshiradi va tarixdagi ilk ayol avtopoygachiga aylanadi. Kamilla avtomobilni tezroq emas, xavfsiz haydashga uringan xolda finishga 47 ta ishtirokchi orasidan 33-boʻlib yetib keladi.

1903-yil Kamillaning oʻsha vaqtda 30 ot kuchiga ega de Dietrich avtomobili Parij-Madrid poygasida ishtirokchilar uchun jiddiy raqobat xavfini tugʻdirgan.

Mazkur musobaqalarga aql bovar qilmaydigan darajada koʻp yuz bergan avariyalar ortidan chek qoʻyildi: unda 216 ta avtomobil va 59 nafar mototsiklning faqatgina yarimi finishga qadar yetib kelgan, kamida 8 kishi, jumladan, Renault Marsel Reno halok boʻlgan. Kamilla sakkizinchi oʻrinda borayotgan vaqtda Fil Stedning buzilgan de Dietrich avtomobilini koʻradi va shifokorlar kelgunicha avariyaga uchragan inglizning yonida boʻladi. Shundan keyin poygaga qayta kirib, 45-oʻrinni egalladi.

Ushbu musobaqadan keyin avtomobil sporti rahbariyati ayollarning poygalarda qatnashishini taqiqlashga qaror qiladi. Lekin bu Kamillaning qiziqishlariga cheklov boʻlmaydi – u qayiq poygalariga oʻtadi: 1905-yilgi musobaqada madam Krespaning qayigʻi finishga yetib borgan yagona qayiq boʻldi.

Keyinchalik hayotini bir maromda yoʻlga qoʻyib olgan Kamilla dyu Gas kambagʻallarni qoʻllab-quvvatladi, boshpanasiz itlarni qaramogʻiga oldi, pianinochi sifatida konsertlarda chiqishlar qildi va vafotidan soʻng uning ismi haqli ravishda Parij koʻchalaridan biriga berildi.

Fransiya va Germaniya Gran-pri sovrindori Elishka Yunkova

Chexiyaning Olomous shahrida tugʻilgan Elizabet Yunek oʻsha shahardagi bankka ishga kiradi. Ochiq chehrali bu qizning hayoti oʻzi ishlayotgan bank xodimiga turmushga chiqqach tubdan oʻzgaradi. Turmush oʻrtogʻi Vinsens Yunek harbiy xizmatda qoʻli jarohatlanganiga qaramay, avtomobil va poygalarda ishtirok etishga ishtiyoqmand boʻlgan.

22 yoshli Elishka avvaliga turmush oʻrtogʻi bilan mexanik sifatida yoʻlga chiqib, bora-bora avtomobil boshqaruvi oʻrindigʻini egallaydi. Oradan bir yil oʻtib, Vinsens yangi xarid qilingan Bugatti Type 30 avtomobilini Elishkaga beradi va ayol poygalarda faol ishtirok eta boshlaydi.

Oradan bir necha yil oʻtgach, butun Yevropa avtomobil sanoati Elizabet Yunekni tanib (Elishka ismini hurmatliroq ingliz ismiga oʻzgartirishga qaror qiladi), oʻsha davrning eng yaxshi poygachilari uni oʻzining kuchli raqobatchisi deb qabul qiladi. 1926-yil Elishkaning Bugattiʼsi Nyurburgring Gran-prisida marra chizigʻini birinchi boʻlib kesib oʻtadi. Va shu tariqa, uning ismi nufuzli musobaqalarda gʻolib chiqqan birinchi ayol sifatida tarixda qoladi.

Ikki yil oʻtib turmush oʻrtogʻi uning oʻrniga rulga oʻtirib, trassadan “uchib” ketadi va baxtsiz avtohalokat oqibatida halok boʻladi. Elizabet Yunek oʻz davrining mashhur poygachilari Rene Dreyfus, Ernesto Mazerati va Tatsio Nuvolari kabilarni ortda qoldirishga qodir boʻlsa avtosportdan ketib, oilasiga tegishli barcha mashinalarni sotib yuboradi.

"Formula-1" poygasini zabt etgan birinchi ayol – aristokrat Mariya-Tereza de Filippis

Mariya Terezaning oilasida mashinalar hashamat boʻlmagan va boʻlajak sportchi avtomobil boshqarishni bolaligidanoq oʻrgangan. Poygalarga boʻlsa, akalari bilan bahs bogʻlagach qiziqib qoladi.

Mariya ayollar erkaklar bilan raqobatlasha olishini koʻp taʼkidlardi va 28 yoshida aylanma poygada gʻalaba qozonib, Italiya vitse-chempioniga aylanadi. Shu tariqa, akasi bilan bogʻlangan bahsda gʻolib chiqadi. Ushbu muvaffaqiyatdan keyin Mariya Maseratiʼga taklif qilinib, 1958-yil “Formula-1” musobaqalariga yoʻl oladi.

Mariya Maseratiʼdagi sherigi Luidji Musso tavsiyasi bilan avvaliga Sirakuzadagi saralashdan tashqari musobaqada oʻzini sinab koʻrib, 5-oʻrinni egallaydi. Keyin toʻrtta Gran-pri chempionligiga kirdi.

Tarixga kirgan ayol – Mariya Terezaning qirollik poygasidagi debyuti Monakoda boʻlib oʻtadi. Poyga koʻngildagidek oʻtmaydi: de Filippis saralashga chiqmaydi. Qizigʻi shundaki, poygada u F-1ʼning amaldagi rahbari Berni Ekklstounni ortda qoldirgan edi. Xuddi shu 1958-yili de Filippis yana uch marta start chizigʻiga chiqadi. Uning eng yaxshi natijasi Spada 10-oʻrinni egallagani boʻladi.

1959-yil Mariya Tereza Porsche komandasiga oʻtadi va Monako saralashiga yana oʻtolmaydi. Bu omadsizlik poygachining Formula karyerasidagi soʻngisi boʻldi: koʻp oʻtmay Mariyaning doʻsti pilot Jan Bera vafot etadi va shu bilan Filippis poygadan ketadi.

Pet Moss

Tulip Rally, Deutschland Rally, Acropolis Rally, Rally Monte-Carlo musobaqalari, ayollar oʻrtasida boʻlib oʻtgan Yevropa chempionatlarida ishtirok etgan. Otasi Alfred Moss ham poygachi boʻlgan.

Britaniyaning eng mashhur poygachisi Sterling Mossning kichik singlisi yoshligida mashinalarga oʻta befarq boʻlib, koʻproq ot minishga qiziqqan.

Biroq 13 yoshga toʻlgach, Land Roverʼda ota-onasining fermasini erkin aylanib yurardi. 17 yoshida boʻlsa, akasining menedjeri yordami bilan ilk bor poygada qatnashadi. “Bu qiziq koʻringandi va men sinab koʻrishga qaror qilganman” – deya eslaydi u keyinchalik.

Bu vaqtda Pet akasining mashhurligi ortib borardi, unga avtomobil ishlab chiqaruvchilar tobora kuchli mashinalarni ishonardi. 1960-yilda Pet Moss akasi yoʻlidan borib, Ralli poygasida gʻalaba qozondi. 34 yoshida u Tulip Rally, Germaniyaning Deutschland Rally va Yevropaning ayollar oʻrtasidagi Ralli musobaqalari gʻoliblikka erishib ulgurgan edi.

Pet oʻz akasi bilan raqobatlashishga qarshi emasdi. Biroq Sterling Rallida ishtirok etmasdi, Petga boʻlsa aylanma poygalar qiziq boʻlmagan: “Gʻildirakdagi olmaxon kabi harakatlanaverasan, harakatlanaverasan. Va agarda xato qilmasang hech nimani his qilmaysan” – derdi u.

1963-yilda Pet Shvetsiyalik rallist Erik Karlsson bilan oila quradi, lekin turmush uning hayot tarziga aslo taʼsir qilmaydi – yosh juftlik koʻpincha bir yoʻlakda raqobatlashardi.

Pet Moss yuqoridagilardan tashqari, San-Remo va East African rallisi Safari Rally boʻyicha ikkinchi oʻrin, Monte Karlo rallisida uchinchi oʻrin, Coupe des Dames ayollar kubogida yetti marta birinchi oʻrinni qoʻlga kiritgan.

Umuman olganda, tarixda ayollarning kasb tanlashida ularning jinsi hech qanday taʼsir koʻrsatmaganiga misollar talaygina. Ular bor eʼtiborini qiziqishlariga qaratarkan, oʻrni kelganda erkaklardan-da yuqori natijalarni qayd etgan. Avtosport olamida boʻlsa, Kamilla dyu Gas, Elishka Yunkova, Mariya-Tereza de Filippis va Pet Mossdan tashqari Shirli Maldouni, Lella Lombardi, Mishel Muton kabi yana bir qator ayollar ham alohida sifatlar bilan xotiralarga muhrlangan.

Ularning hayoti va faoliyati bilan keyingi materiallarda tanishishingiz mumkin.