Lobarxon Usmonova – yigirma yildan beri oilasi bilan Amerikada yashaydi. Asli kasbi jurnalist bo‘lgan Lobarni qanday sabablar ayti (IT)ni  o‘rganishga majbur qildi? Qahramonimiz shu haqida va Amerikadagi so‘z erkinligi, ayti  sohasidagi yutuqlar hamda o‘zbekona qadriyatlar haqida hikoya qiladi.

Amerika orzusi va okeanortidagi oilam

Turmush o‘rtog‘im bilan kursdoshmiz. Ular Fulbright programmasi orqali Amerikaga o‘qishga ketganlarida Lobarni ham shu yerga olib kelaman, deb niyat qilgan ekanlar. Shu niyat Amerikaga kelishimga eng birinchi sabab bo‘lgan. Ular O‘zbekistonga qaytganlaridan so‘ng biz turmush qurdik, universitetni tamomlab turli sohalarda ishlay boshladik. O‘qituvchi, tarjimon, radio boshlovchi, operator sifatida o‘zimizni sinadik. Turmush o‘rtog‘im va’dasini bajarish uchun Amerika vizasiga hujjat topshirdi va shu tariqa 2004-yili okeanorti mamlakatiga keldik.

Bizni ulg‘aytirgan va hayotga qo‘yib yuborgan ota-onalarimiz, jigarlarimiz bari O‘zbekistonda. Amerikadagi oilamiz kichikkina: men, turmush o‘rtog‘im va to‘rt farzandimdan iborat. Katta qizim 18 yosh. Bu yil George Mason University’ga grant asosida o‘qishga qabul qilindi. Ikkinchi farzandim – o‘glim 17 yosh. U yuqori maktab bitiruvchisi. Bir vaqtning o‘zida davlat maktabi hamda akademiyada o‘qiyapti. U yerga kirish imkoni uch foiz edi. Omadi kelib, pazandalik san’ati yo‘nalishiga qabul qilindi. Endi maktabini bitirish arafasida diplom bilan birga, pazandalik sertifikatini ham qo‘lga oladigan bo‘ldi. 12 yoshli qizim o‘rta maktabning 7-sinf o‘quvchisi. Maktabdan tashqari, o‘zbek raqs to‘garagi va softball sport o‘yini bilan shug‘ullanadi. To‘rtinchi farzandim – o‘g‘lim 4 yosh. Uni bu yil maktabgacha ta’lim akademiya maktabiga berdik.

Musofirlikda hayotimizni noldan boshladik

Notanish maskan, notanish odamlar, boshqa til, taomlar, uylar, sharoitlar, ko‘chalar, madaniyat, yashash tarzi hamma-hammasi yangi edi. Har birini birma bir kuzatib o‘rgana boshladik. O‘zimizga, oilamizga foydali taraflarini tatbiq etib ko‘rdik. Bir joyga moslashib, o‘zimizga uy olguncha, ko‘p shtat almashtirdik. Har shtatning yashash taomili turlicha edi, xatto odamlariyam. Ko‘p ko‘ch-ko‘chda yurganimiz uchun bir joyda xotirjam yashash qiyin kechgan. Vaqtinchalik mehmonga kelgan odamdek behalovat, hijolat bo‘lib yashardik. Bolalarning maktablari ham ko‘p o‘zgargani sabab uzoq yillik do‘stlar orttirishga imkonlari bo‘lmagan. Afzalligi esa qayerga borsangiz, albatta, o‘zbeklar bor. Doim qo‘llab-quvvatlashadi, bordi-keldi qilasiz, yaqinlar sog‘inchini shular bilan to‘ldirasiz.

Jurnalistikaga o‘qiganim yordam berdi

Universitetda taqdir taqozosi bilan yapon tili o‘rgangan edim. Bu til, afsuski, Amerikada umuman yordam bermadi. Jurnalistika yo‘nalishini o‘rganganimiz esa biroz asqotgan. Avvaliga, turmush o‘rtog‘im radioda ishladilar. Men esa Amerikada ochilgan o‘zbek gazetasiga maqolalar yozib berardim. Amerika jurnalistikasida ishlashga ko‘p qunt qilmadim, ingliz tilim mukammal emasligidan hijolat bo‘ldim. Lekin o‘zbek tilida hozirgacha turli nashrlarga yozib turaman. Kitob yozish niyatim ham yo‘q emas.

Аmerikada so‘z erkinligi deyarli o‘zimiznikidek. Bilasiz, demokratik davlat. Har bir inson o‘z fikrini bildirish huquqi borligi qonun bilan himoyalangan. Shu bilan birga, qonunlarga amal qilish har bir fuqaroning vazifasi. Odamlar o‘z fikrini bildirganda shaxsiyatni haqoratlamasdan gapirishlaridan ko‘p narsa o‘rganganman. Insonni qay ahvolda bo‘lsa ham hurmat qilish, tashqi ko‘rinishiga baho berishdan ko‘ra yuqoriroq turadi. Biz amerikaliklardan shaxsni hurmat qilish va so‘z erkinligining farqini  o‘rganishimiz zarur, deb o‘ylayman.

Amerikadagi hayot kasbimni o‘zgartirishimga sabab bo‘ldi

Аvvalo oylik sabab ayti (IT) sohasini tanladim. Kosmetika sotuvchiligidan soatiga 15 dollar olib yurgan vaqtlarim IT’da eng kam ish haqi soatiga 50 dollar bo‘ladi, deyishdi. Аvvaliga “Yo‘q, men aniq fanlar odami emasman, arifmetika va kodinglar bilan boshimni qotirish niyatim yo‘q, bir yangi kasbni boshidan o‘rganishimga juda kech” deb, qat’iy qarshi bo‘ldim. Keyin menga taklif qilinayotgan IT’ni yaxshilab tushuntirishdi: bu yo‘nalishning kodingga umuman aloqasi yo‘q. Biznes tahlilda odamlar bilan gaplashasan, ulardan savollar so‘raysan, hujjat ishlarini qilasan. Faqat kommunikatsiya qilsang bo‘ldi, deyishdi. Uy olishimiz uchun pul kerak edi. Astoydil o‘qib, tayyorlandim va o‘zim ham kutmaganda soha ichiga kirib ketdim. Men tanlagan IT yo‘nalishi haqiqatdan ham kodingdan uzoqda, asosan, biznes takliflar ustida ishlash bo‘lgani va bunda jurnalistik mahoratimni ishlatish juda qo‘l kelgani bois tez moslasha oldim.

Аmerikaga kelayotgan bilimli qatlam qulay hayot istagida aytini tanlamoqda

Аmerikada axborot texnologiyalar (IT) sohasiga talab juda katta. Har qanday kompaniya u davlatnikimi, shaxsiymi, har qanday biznes, o‘quv markazlari deysizmi, tibbiyot, oziq-ovqat xizmatlari, sotish, sotib olish – hamma hammasi ortida katta va uzluksiz ayti xizmatlari bo‘ladi. Odamlar bu yerda naqd pul ko‘tarib yurmaydi, hammasi kompyuterda raqamlarga aylangan. Hayotimiz raqamlar va kompyuterga muhrlangan. Qog‘ozbozlik kamaygan, hech kim endi papka-papka hujjatlar ko‘tarib yurmaydi. Hamma yozish-chizishlar kompyuterda – veb tarmoqlarda saqlanadi. Qaysi ofisga borsangiz, yuzingizgamas, kompyuterdagi siz haqingizdagi ma’lumotlarga qarab ish qilishadi. Shularni bariga ayti orqali erishildi.

Аmerikada qayerga qaramang, baland va chiroyli ayti kompaniyalarining binolarini ko‘rasiz. Biror katta bank yoki biznes markazi deb o‘ylagan binoyingiz ichida ham, albatta, kattagina ayti jamoasi bo‘ladi. Talab ko‘p, shunga yarasha taklif qiluvchi kadrlar ham ko‘p talaygina. Sohada ishlash uchun diplom shart emas, ishingizning ustasi bo‘lsangiz, intervyuda shuni isbotlay olsangiz, jamoaga qabul qilinaverasiz. Ish ko‘p, yaxshi kadr doim kerak. Bir loyihangiz tugab qolsa, yangisini topish ham oson.

Bu yerdagi vatandoshlarimizning bari ilk yillarda musofirlik sinovlaridan o‘tishadi. Yordam va ko‘maksiz noldan oyoqqa turadi hammasi. Qiyinchilikni ham, yo‘qchilikni ham ko‘radi. AQShga kelgan aksar diplomli, bilimli qatlam o‘ziga qulay hayotni yaratishni istagani uchun ham, boshqa tirikchilik variantlaridan ko‘ra IT’ni ma’qul ko‘rmoqda. Lekin sohani o‘rganib, eplab ishlab ketganlardan ko‘ra, darslarini yarmidan yoki bitirgach, ish qidirish jarayonida, hatto bir marta ishlab ko‘rgach tashlab ketganlar ham ko‘p.

Аmerikada yaxshi yashash ya’ni ko‘rimligina uy, mashinalar sotib olish, bolalarning o‘qish va to‘garaklari, yiliga kamida bir-ikki marta sayohat qilish xarajatlari va istagan narsangizni istagan vaqtda bemalol sotib olish qurbiga ega bo‘lish uchun kamida IT(ayti) sohasida ishlashingiz kerak. Chunki yaxshi yashash juda qimmatga tushadi, ayniqsa, katta shahar va uning atrofida yashasangiz.

Iqtidorli kadrlarimiz dunyo bozoriga chiqishi kerak

Kuzatuvimga ko‘ra, O‘zbekistondan asosan kodlashga ixtisoslashtirilgan dasturchilar ko‘proq chiqarilyapti. Bu yaxshi, albatta. Lekin, hozir sun’iy intellektning bu ishni “olib qo‘yish” ehtimoli yuqori. Shu bois SIni ko‘proq tatbiq qilish va uni tajribada kengroq ishlatishni o‘rganish zamon talabi bo‘lib boryapti.

IT’ning "Business Analytic", "System Analytic", "Scrum Master" yo‘nalishlari ko‘p targ‘ib qilinmaydi O‘zbekistonda. Shularni ham o‘rgatuvchilar kerak. Bundan tashqari, O‘zbekiston kadrlarini dunyo bozoriga olib chiqishni kengroq yo‘lga qo‘yish kerak.

Bulardan ham avval esa O‘zbekistondagi sistema xavfsizligini mustahkamlash lozim. Kompaniya datalari ichida ishlash hazilakam ish emas. Agar internet tizimimiz xavfsizligi global kompaniyalar talabiga javob berolmasa, O‘zbekistondan kadr olish hali beri IT dunyosi uchun variant bo‘la olmaydi. Hozirda O‘zbekistonda axborot texnologiyalarni rivojlantirish uchun juda ko‘p harakatlar olib borilyapti, buni ko‘rib faqat xursand bo‘laman. Biz ham Hindiston, Meksika va boshqa raqobatchi davlat aytichilari kabi dunyo bozoriga chiqishimizni, iqtidorli kadrlarimizning taniqli kompaniyalarda ishlashini juda ham istardim.

Amerikadagi o‘zbek oilalarida ayol qadrlanadi

Bu yerdagi o‘zbek oilalarida ayollar boshqacharoq qadrlanadi, menimcha. Masalan, men bilgan er-xotin baravar ishlaydigan oilalarda uy ishlari taqsimlangan. Farzandlar uy ishlariga yo‘naltirilgan. Agar onaning ishi ko‘payib ketsa, kechki taomni ota ham, farzandlar ham qilib ketaverishadi. Yig‘ilgan kiyimlar, idishlar onani kutib turmaydi. Tayyor tozalaydigan mashinaga solib, tugmachani bosishni hamma eplay oladi. Ishlaydigan onadan uy yumushlarini bir o‘zi qilishini kutish bu onaga nisbatan nohaqlik. Ona ham oddiy odam, u ham charchaydi, ayolga doim yordam va dam kerak. Hammaga ish va hordiq birdek taqsimlansa, bu oiladan baraka, o‘zaro mehr va totuvlik hech qachon arimaydi, deb o‘ylayman.

Eng katta orzuyim

Farzandlarimizga o‘zbekligimizni eslatib turish ota-ona sifatida bizning vazifamiz. Virjiniyada turishimizning ijobiy tomonlaridan biri – bu yerda turli millatli oilalar ko‘p. Xalqlarimiz o‘rtasidagi farqni ko‘rsatish, o‘zligimizni ta’riflab, tushuntirish qulay. Bu farqlarni o‘zlari ham maktabda ko‘rishadi, ko‘pchilik o‘quvchilar eng kamida ikki tilda gaplashadi. Shuning uchun uyda o‘zbek tilida gapirish va o‘rganish farzandlarimga malol kelmaydi. O‘tgan yil onam biz bilan olti oy yashab, faqat o‘zbekcha gaplashganlarida bolalarimda tilimizni yanayam ko‘proq o‘rganishga qiziqish ortganini sezdim. Chet elda yashab shuni tushundimki, kelajak avlodimizga biz o‘tkazishimiz shart bo‘lgan an’ana – bu tarbiya, til, madaniyat va dinimiz ekan. O‘zbekistonda yashasangiz ko‘pam e’tibor bermasligingiz mumkin, chunki bu muhitning ichida yashab ulg‘ayayotgani uchun bolaga tabiatan singib boradi. Ammo bu yerda muhit boshqa. O‘zbekchilik faqat men va otasida, ba’zan bo‘lib turadigan o‘zbek yig‘inlarda bor, xolos. Boshqa ta’sir doirasi yo‘q. Farzandlarimizning kelajagi biz ularga kerakli bo‘lgan qadriyatlarimiz poydevorini mustahkam qo‘yib berolishimizga bog‘liq bo‘larkan, menimcha. Xorijda o‘zligingizni to‘liq saqlab qolish juda qiyin ish. Atrof-muhit ta’siri bo‘ladi, albatta. Shunday bo‘lsa-da, qo‘ldan kelgancha qadriyatlarni asrab-avaylab, bolalarga qoldirolsak, ular ham farzandiga o‘rgatishga harakat qiladi. Ko‘p takrorlayman, boshqa millatlar eplayapti-ku, biz ham eplaymiz, majburlab emas, o‘zligiga haqiqiy mehr va sevgi bilan uddalaymiz bu ishni.

Kelajak uchun rejalarim ko‘p. Avvalo, tez kunlarda sog‘ingan yurtimga borishni o‘ylayapman. Farzandlarimiz katta bo‘lib, o‘z mustaqil hayotlarini boshlash arafasida. Ularga biz tasavvurlarida uyg‘otgan Vatanimizni ko‘rsatish vaqti kelgan. Ularni o‘zimiz istagandek jamiyatga, ayniqsa, o‘zbek jamiyatiga foydasi tegadigan inson bo‘lib yetishishlarini ko‘rish eng katta orzuyim bo‘lsa, ayti yo‘nalishida katta umidlar bilan o‘qib, yangi qadamlar qo‘yayotgan yoki qo‘yishga qo‘rqayotgan qiz va ayollarimizga ko‘mak bo‘ladigan konsultativ o‘quv markaz ochish eng katta rejam. Hozir bizga ayti marketida ayollarimizni qo‘llab-quvvatlash juda kerak. O‘z qolipini yorib chiqolmayotgan talantli qizlarimiz ko‘p, men ularga yordam bermoqchiman. Shu yordamim bilan intilish va qiziqishi bor o‘zbek ayollarimiz hayotiga, shaxsiyatiga o‘zgarish kiritolsam, o‘zimni eng baxtli inson deb his etgan bo‘lardim.

 Zulxumor ORIFJONOVA

tayyorladi.