Yangi O‘zbekistonimiz Uchinchi Renessans sari dadil odimlab, ijtimoiy, madaniy, siyosiy, iqtisodiy hayotda misli ko‘rilmagan yutuqlarga erishmoqda. Yosh avlodni Vatanga sadoqat, milliy qadriyatlarimizga hurmat, ehtirom ruhida ulg‘aytirish, ertangi kun qiyofasini belgilab beradigan kamolot sohiblarini tarbiyalash borasida amalga oshirilayotgan ijobiy islohotlar esa taraqqiyot yo‘limizga bo‘lgan ishonchni yanada mustahkamlaydi. Jamiyatda ustoz-murabbiylar, o‘qituvchilarning qadr-qimmati yuksalgani, ilm-fan sohasi vakillariga o‘z ilmiy tadqiqotlarini yuzaga chiqarish uchun ikki bosqichli tizimning, fan nomzodi va falsafa doktorlariga 30 foizgacha, fan doktorlariga 60 foizgacha qo‘shimcha haq to‘lashning joriy etilgani fikrimizning yorqin isbotidir.

Ammo bemulohazalik bilan aytilgan yuzaki va quruq gaplar, yasama va sun’iy qat’iyat, o‘rinsiz va kemtik da’volarning yuzaga chiqishi nafaqat xato talqin-u tahlillarga yo‘l ochadi, balki keng ommaning fikr-qarashlarini asl haqiqatdan chalg‘itishga ham sababchi bo‘ladi.  Yaqinda “Oyina.uz” portalida e’lon qilingan O‘zR FA O‘zbek tili, adabiyoti va folklari instituti ilmiy xodimi, filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori Feruza Manukyanning “Ilmiy ishlardagi yolgʻonlar: 90 foiz plagiat dissertatsiya, 100 dan oshiq ilmiy ishga rahbarlik qilayotgan fan doktorlari va egizak tadqiqotlar tahlili” maqolasini o‘qib, ko‘nglimizdan ana shunday fikrlar kechdi. Maqola muallifiga javoban esa quyidagilarni aytish mumkin:

1. Jonajon Vatanimizda oliy ta’limdan keyingi ta’limga qaratilayotgan e’tibor, tayanch-doktorant va doktorantlar stipendiyalarining bir necha barobarga oshirilgani, respublikaning ilmiy salohiyati yetarli bo‘lgan, o‘z sohasining yetuk mutaxassislari faoliyat yuritayotgan, qolaversa, sog‘lom ilmiy muhit shakllangan oliy ta’lim muassasalari, ilmiy tashkilotlarida ilmiy kengashlar ochilgani, ularda himoya jarayonlari shaffof va adolatli tashkil etilayotgani, shuningdek, talabgorlarning ortiqcha ovoragarchilikdan, turarjoy, yo‘lkira bilan bog‘liq muammolardan, ish jarayonidan uzilib, turli noqulayliklardan xalos bo‘lgani davlatimizning “inson qadri uchun” tamoyiliga uyg‘undir.

2. Filologiya fanlari doktori, professor Baxtiyor Mengliyev ilmda o‘z sohasini yaxshi biladigan, fidoyi va taniqli olim ekani barchaga ma’lum. Uning o‘zbek amaliy tilshunosligi maktabiga asos solgani, milliy grammatikamizni yangi g‘oya bilan boyitib, o‘zbek tilidagi ayrim grammatik shakllargina sintaktik vazifa bajaradi, degan an’anaviy qarashlarni o‘zgartirgani, barcha grammatik shakllar sintaktik imkoniyatga egaligini isbotlab bergani, o‘zbek o‘quv leksikografiyasi nazariyasini yaratgani, uning hammuallifligidagi “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” darsligi bir necha bor “Yilning eng yaxshi darsligi va o‘quv adabiyoti muallifi” (2006–2011-yillar) sifatida e’tirof etilgani fikrimizning yaqqol isbotidir.  Mutaxassis ilmiy salohiyati baland, imkoniyati keng, o‘z sohasining bilimdoni bo‘lib, unda o‘nlab, yuzlab tadqiqotchilarga rahbarlik qilish qobiliyati shakllangan ekan, buning qanday salbiy oqibati bo‘lishi mumkin? Ilmda har kimning o‘z qarichi, o‘z o‘lchami bor. Tafakkur mezonida tortilgan baho va mulohaza insonni har bir masalaga teran nazar tashlashga undaydiki, buni unutmaslik kerak.

3. O‘zbek tilining izohli lug‘ati o‘zbek tili lug‘at boyligini, xususan, so‘z turkumlari, birikmalari, o‘z va ko‘chma ma’noli so‘zlar, boshqa tillardan o‘zlashgan qatlamni ham to‘la qamrab oladi. Amalga oshirilayotgan monografik tadqiqotlar, birinchidan, kelgusida lug‘atning yanada mukammal bo‘lishini ta’minlashga, ikkinchidan, tilimizning o‘ziga xos fazilatlarini ilmiy jihatdan dalillashga ham yordam beradi. Demak, O‘zbek tilining izohli lug‘ati yuzasidan bir-ikkita yoki o‘nlab emas, yuzlab dissertatsiyalar yozilishi, himoya qilinishi kerakki, bu o‘zbek tilining hali ilm-fanga noma’lum bo‘lgan imkoniyatlarini ilmiy jihatdan tadqiq etish, asoslash imkonini beradi, deb o‘ylaymiz.

4. “Avval o‘zingga boq...” deydi dono xalqimiz. Boshqalarga baho berishda o‘z xatti-harakatlarimizni, tabiatimizdagi qusurlarni ham unutmasligimiz kerak. Hayot yo‘limizda kimgadir ergashganmiz, kimdandir ta’sirlanganmiz, yana kimdandir andaza olganmiz. Bilib-bilmay, anglab-anglamay, masalaning mohiyatiga chuqur yetmasdan, turli taxminlarning o‘rtaga chiqishi nafaqat jamoatchilik fikri, balki xalqaro maydonning ham noto‘g‘ri xulosalariga sababchi bo‘lmoqda. O‘zbek ilm-fanining ibratli sohalaridan biri sanalgan filologiya borasidagi asossiz bahs-munozaralarni yuzaga keltirmoqda. Jumladan, Suvonov Zavqiddin Norqulovichning “O‘zbek badiiy matnlarini filologik ekspertiza qilishning nazariy-metodologik asoslari” mavzusidagi fan doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiyasidan maqolada misol tariqasida olingan barcha iqtiboslarga havolalar keltirilgan, “Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati”da manbalarning hammasi ko‘rsatilgan, inson omili aralashuvisiz ko‘chirmachilik mavjud yoki mavjud emasligini aniqlaydigan antiplagiat dasturi ishda plagiatlik holati yo‘qligini isbotlagan. Uch-to‘rt jumladagi o‘xshashlik, fikriy yaqinlik yoki juz’iy takrorlar dissertatsiyaning umumiy saviyasiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi. Yana bir maqol esimizga tushdi: “O‘ynab gapirsang ham, o‘ylab gapir!”

Ma’lum bo‘ladiki, Feruza Manukyanning maqolasida bayon qilingan muvozanatsiz fikrlar O‘zbekiston ilm-fani, jumladan, filologiya sohasidagi ijobiy yutuqlarning salmog‘iga aslo soya sola olmaydi. Ayni paytda, yurt ravnaqi, Vatan taraqqiyoti, ilm-fan rivoji yo‘lida o‘zaro hamfikrlilik, birdamlik va yakdillik bilan harakat qilish har birimizning muqaddas burchimiz ekanini unutmaylik.

                                      Nizomiddin MAHMUDOV,

O‘zR FA O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti direktori,

filologiya fanlari doktori, professor

Oyina.uz'ni Telegramda kuzating!