12-dekabr kuni Markaziy Osiyo xalqaro institutida “XIX asr oʻzbek va qozoq mutafakkirlari dunyoqarashida umumiy tarixiy-madaniy merosni mustahkamlash va rivojlantirish” mavzusida xalqaro ilmiy konferensiya boʻlib oʻtdi.

Tadbir MOXI va Qozogʻiston Respublikasining R.B. Suleymenov nomidagi Sharqshunoslik instituti bilan hamkorlikda tashkil etildi.

Konferensiyada ikki mamlakat yetakchi tahlil va ilmiy-tadqiqot muassasalaridan jami 80 dan ortiq mutaxassislar ishtirok etdi. Xususan, Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi, Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Millatlararo munosabatlar va xorijiy mamlakatlar bilan doʻstlik aloqalari qoʻmitasi, Turizm va madaniy meros vazirligi huzuridagi Madaniy meros agentligi vakillari, JIDU, OʻzMU, TDYU, Yu.Rajabiy nomidagi musiqa sanʼati instituti vakillari ishtirok etdi.

Qozoq tomonidan Qozogʻiston Respublikasining Oʻzbekiston Respublikasidagi Favqulodda va Muxtor elchisi Beybut Atamqulov, R.B. Suleymenova nomidagi Sharqshunoslik instituti Respublika tarixiy materiallarni oʻrganish markazi direktori, tarix fanlari doktori, professor, Qozogʻiston Respublikasi Milliy fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi Meruyert Abuseitova, M.O. Auyezov nomidagi Adabiyot va sanʼat instituti bosh direktori Kenjexan Matijanov, L.N. Gumilyov nomidagi Yevroosiyo Milliy universiteti “Abay Akademiyasi” ilmiy-tadqiqot instituti direktori, filologiya fanlari nomzodi Jandos Aubakir va qator yetakchi ilmiy-tadqiqot muassasalari ekspertlari qatnashdi.

Anjumanda XIX asr oʻzbek-qozoq mutafakkirlarining ilmiy, falsafiy va adabiy merosini tadqiq etish, umumturkiy va jahon sivilizatsiyasi masalalari, ikki xalq maʼrifatparvarlarining madaniy sohadagi oʻzaro hamkorligining qirralari, ularning rivojiga qoʻshgan hissasi muhokama qilindi.

Bu davr ijtimoiy-falsafiy tafakkurining koʻzga koʻringan namoyandalari Ahmad Donish, Abay (Ibrohim Kunanboyev), Choʻqon Valixonov, Sattarxon Abdulgʻafforov, Muhammadjon Muqimiy, Zokirjon Furqat, Toshxoʻja Asiriy va boshqalarning koʻp qirrali tarbiyaviy va islohotchilik faoliyati yaratildi.

Shuningdek, mustamlakachilik tuzumi davrida Oʻrta Osiyo dunyoqarashi va ijtimoiy-siyosiy hayotida, nihoyatda muhim oʻrin egallagan jadidchilik harakatining vujudga kelishi uchun qulay muhitni shakllantirdi.

Shu nuqtai nazardan, bugungi kunda XIX asrda Markaziy Osiyo xalqlarining tarixiy-madaniy merosini anglash va asrab-avaylash jarayoniga ulkan hissa qoʻshgan oʻzbek-qozoq mutafakkirlari faoliyatini tadqiq etish gʻoyatda ahamiyatlidir.

MOXI direktori Anvar Nasirov oʻz nutqida ushbu tadbir butun Oʻzbekistonda keng nishonlanadigan qozoq xalqining buyuk farzandi, shoiri, mutafakkiri “Abay Kunanboyev merosi kunlari” davrida oʻtkazilayotganini taʼkidladi.

“Shu kunlarda Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi aʼzolari ishtirokida qator ijodiy kechalar tashkil etilib, oliy oʻquv yurtlarida shoir ijodi haqida maʼruzalar tinglanmoqda.

Oʻzbekiston Milliy akademik drama teatrida “Abay” spektaklini namoyish etish rejalashtirilgan. Toshkent, Navoiy, Jizzax, Sirdaryo viloyatlarida buyuk mutafakkirga bagʻishlangan madaniy-ijodiy kechalar tashkil etildi.

Ushbu tadbirlar Abay Kunanboyevning maʼnaviy merosi bilan yaqindan tanishish orqali Oʻzbekiston va Qozogʻiston oʻrtasidagi madaniy-gumanitar aloqalarni yanada mustahkamlashdan iborat.

A.Nasirov Oʻzbekiston Qozogʻiston bilan oʻzaro aloqalarni mustahkamlashga ustuvor ahamiyat qaratib, ikki mamlakat oʻrtasidagi mushtarak tarix, din, til va oʻxshash madaniyat hamda urf-odatlar mavjudligi xususida fikr bildirdi”.

“Soʻnggi yillarda Oʻzbekiston va Qozogʻiston rahbarlarining qatʼiy siyosiy irodasi va tomonlarning birgalikdagi saʼy-harakatlari tufayli, oʻzbek-qozoq doʻstlik, yaxshi qoʻshnichilik va strategik sheriklik munosabatlari yangi bosqichga chiqdi.

Oʻtgan yilning dekabr oyida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Ostona (Nur-Sulton) shahriga tashrifi chogʻida ikki tomonlama hamkorlik ittifoqchilik munosabatlari darajasiga koʻtarildi, bu oʻzaro yaqinroq hamkorlikni nazarda tutadi, munosabatlarning yangi yuksak ishonch xarakterini taʼkidlaydi.

Markaziy Osiyo umumiy tarixiy-madaniy makonida alohida oʻrin tutgan Oʻzbekiston va Qozogʻiston ham bugungi kunda mintaqamizdagi hamkorlikni yanada rivojlantirish borasida jiddiy saʼy-harakatlarni amalga oshirmoqda”.

Qozogʻiston Respublikasining Oʻzbekiston Respublikasidagi Favqulodda va Muxtor elchisi B.Atamqulov tadbir ishtirokchilariga murojaat qilib, oʻtkazilgan anjumanning ahamiyatini yuqori baholadi.

Taʼkidlanganidek, Oʻzbekiston va Qozogʻiston tomonidan olib borilayotgan mintaqaviy siyosat bugungi kunda butun Markaziy Osiyo taraqqiyotining lokomotivi vazifasini oʻtamoqda. Ikki mamlakatning zamonaviy oʻzgarishlari madaniy meros va tarixiy mushtaraklikni namoyish etadi.

“Oʻzbek va qozoq xalqlarining ildizlari mushtarak. Prezidentlarimiz umumiy masalalarni yonma-yon hal qilishadi. Bizni yagona madaniyat, tarix, yer va suv birlashtiradi. Dehqonlarimiz bir daryoning suvidan foydalanadi”.

Bundan tashqari, elchi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentiga mamlakatimizning barcha hududlarida Abay haftaligi tashkil etilgani uchun alohida minnatdorlik bildirdi.

“Abay ijodi nafaqat umumiy tariximiz, balki bugunimiz va kelajagimizdir. Abay butun turkiy xalqlarning merosi va Markaziy Osiyodagi barcha davlatlarning mulkidir. Abay olijanoblik, baxt-saodat, insonparvarlik masalalarini koʻtargan boʻlib, bugungi kunda ham dolzarbdir”.

R.B. Suleymenova nomidagi Sharqshunoslik instituti Respublika tarixiy materiallarni oʻrganish markazi direktori M.Abuseitova Qozogʻiston va Oʻzbekiston tarixi jahon, insoniyat tarixi, shuningdek, yagona Markaziy Osiyo sivilizatsiyasining ajralmas qismi ekanini alohida taʼkidladi.

Uning qayd etishicha, oʻzbek-qozoq xalqlarining uch-toʻrt ming yillik mushtarak tarix bugungi kunda mintaqada kechayotgan integratsiya jarayonlarini yangilash uchun asos yaratmoqda.

M.Abuseitova ilmiy-amaliy hamkorlikni kengaytirish masalalariga toʻxtalar ekan, Markaziy Osiyo olimlari va tadqiqotchilarining saʼy-harakatlarini birlashtirish uchun yangi konseptual yondashuvni ishlab chiqish zarurligini taʼkidladi.

Shu munosabat bilan ekspert mintaqaviy munosabatlarning nazariy asoslarini, ustuvor siyosiy va iqtisodiy rivojlanish yoʻnalishlarini, xalqaro va davlatlararo munosabatlar prognozlarini oʻz ichiga olgan Markaziy Osiyo mamlakatlari oʻrtasidagi munosabatlarni shakllantirish konsepsiyasini birgalikda ishlab chiqishni taklif qildi.

L.N. Gumilyov nomidagi Yevroosiyo Milliy universiteti “Abay akademiyasi” ilmiy-tadqiqot instituti direktori J.Aubakir oʻz nutqida Abay asarlarining umuminsoniy qadriyatlar va insonparvarlik gʻoyalari bilan toʻyingan mazmuniga alohida eʼtibor qaratdi. U Abay nafaqat qozoq xalqining, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasining milliy iftixori ekanini taʼkidladi.

Oʻz navbatida M.O.Auyezova nomidagi Adabiyot va sanʼat instituti bosh direktorining oʻrinbosari, t.f.n. n. T.Qidir Abay Kunanboyevning sharqona uslubda yozilgan sheʼrlari, jumladan “Alifba”, “Yuzi Raushan”, “Fuzuliy, Shamsi, Sayxali” sheʼrlarining ahamiyati xususida toʻxtaldi. Shu bilan birga, ekspert bu sheʼrlar Abay oʻziga ustozi deb bilgan buyuk oʻzbek shoiri Alisher Navoiy taʼsirida oʻrta asr turkiy adabiy tili (chagʻatoy) uslubida yozilganini alohida taʼkidladi.

Qozogʻistonlik mutaxassis B.Botirxon Navoiy va Abay butun insoniyat mulki ekanini taʼkidladi. Ularning sheʼriyati abadiy, hikmat, muhabbat va ijodga sadoqat sheʼriyatidir. Navoiy va Abay ikki qardosh xalqning buyuk merosi boʻlib, bu nafaqat mushtarak turkiy, balki umuminsoniy qadriyatlarning shakllanishi namunasidir.

Ularning chuqur falsafiy risolalari, sheʼriy asarlari nafaqat ikki qardosh xalqning buyuk merosi boʻlibgina qolmay, Sharq sivilizatsiyasida ham ulkan ahamiyatga ega.

Tarix fanlari doktori, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti professori D.Alimova Markaziy Osiyo mamlakatlari xalqlarining tarixi, anʼana va urf-odatlari mushtarakligi bugungi kunda mintaqada kechayotgan integratsiya jarayonlarida muhim omil boʻlayotganini taʼkidladi.

“Markaziy Osiyo hududidagi davlatlarning qadimiy savdo-iqtisodiy munosabatlari, jahon imperiyalarining yagona tizimiga kirishi, mustaqillik uchun kurash, VIII asrdan boshlab Arab xalifaligida birga yashash, qadimiy madaniy qadriyatlarning tiklanishi, yagona islom dini va dunyoga eng buyuk nomlar va kashfiyotlar bergan boshqalar – bu tarixiy jarayonlarning barchasi oʻzbek-qozoq xalqlari jipslashuviga xizmat qildi”.

Markaziy Osiyo xalqaro instituti bosh ilmiy xodimi, tarix fanlari doktori. R.Abdullayevning soʻzlariga koʻra, bugungi kunda tarixiy-madaniy merosni oʻrganish va asrab-avaylash masalalari Oʻzbekiston, Qozogʻiston va Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlari davlat siyosatining asosiy ustuvor yoʻnalishlaridan biridir.

XIX asr maʼrifatparvarlarining maʼnaviy merosi oʻzbeklar, qozoqlar, tojiklar va Markaziy Osiyoning boshqa xalqlarining tarixiy ongi va milliy oʻzligini shakllantirishga jiddiy taʼsir koʻrsatdi. Maʼrifatparvarlar Gyote, Pushkin, Firdavsiy, Nizomiy, Navoiy, Saʼdiy va boshqa adiblar ijodi bilan tanishish orqali oʻz xalqlarini jahon va milliy madaniyat qadriyatlari bilan tanishtirishga intilib, madaniyatlar oʻrtasidagi muloqot va oʻzaro singdirishga hissa qoʻshdilar.

Mazkur tadbirning oʻtkazilishi ikki davlat ilmiy hamjamiyati vakillari va ekspertlari oʻrtasida ochiq va konstruktiv fikr almashish, uni muntazam oʻtkazish uchun zamin yaratadi.

Shuningdek, xalqaro konferensiya oʻzaro tajriba almashish va ikki tomonlama ilmiy-amaliy hamkorlikni yanada chuqurlashtirishga xizmat qiladi.