Ўзбекистон Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректори, Миллий медиа ассоциацияси раиси Шерзодхон Қудратхўжанинг “Альтер Эго” лойиҳасида Кирилл Альтманга берган интервьюси интернетдаги ўзбек ва рус сегментини ҳаракатга келтириб юборди. Шерзодхон Қудратхўжа ўз интервьюсида 2018 йил сентябрида бўлиб ўтган, кекса аёл билан жанжаллашиб, ундан ўзбекча гапиришни сўраган воқеага изоҳ бераркан, бошқаларнинг ўзбек тилига бўлган муносабати ҳақида гапирган. 

Журналистнинг қайд этишича, 1966 йилги зилзиладан кейин Тошкентда Беларус, Украина ва Россиядан келган кўплаб ишчилар қолган. “Лекин, айтганча, улар бизнинг тилимизни 40−60 йилдан бери ўрганмаган. Карл Маркс таъкидлаганидек, бу унга тегишли ёки унга тегишли деб айтилади. Икки киши яшаётган давлатининг тилини билмайди. Биринчиси – босиб олган босқинчи, лекин кўп одамларнинг онгида улар босқинчилардир. Иккинчиси – аҳмоқ, яъни ўйлай, фикрлай ёки ўқий олмайдиган одам. Шундай экан, улар босқинчими ёки аҳмоқми, ўзлари ҳал қилсин. Улар хафа бўлишмасин”, – деган Шерзодхон Қудратхўжа.

“Мен 15−16 та тильда гапира оламан. Қозоқ, туркман ёки татарча ҳақида гапирмаяпман. Нима демоқчи эканимни тушунтириб бероламан… Ўша давлатларнинг ҳеч бирида яшамасам ҳам. Улар эса Ўзбекистонда яшайди. Мен бизнинг тилимизни билмайдиганлар ҳақида гапиряпман… Мамлакатимизда яшаб, ошимизни, сомсаларимизни ейдиган, жуда яхши кўрадиган, ҳурмат қиладиган, лекин тилимизда гапирмайдиган одамлар ҳақида гапиряпман. Эҳтимол, бу баъзиларга ёқмас. Менимча, бу ё аҳмоқлик, ё ўзбекларга нисбатан колониячиликка хос, кибрли муносабатнинг давоми. Лекин бунга ўзбекларнинг ўзи ҳам айбдор. Биз жуда меҳрибон муносабатдамиз. Биз жуда меҳмондўстмиз, жуда юмшоқмиз. Бирор кишини кўрсак, дарров тилимизни унутамиз. Бу бизнинг ҳам айбимиз. Туркларда, корейсларда бундай эмас”, – деди Шерзодхон Қудратхўжа.

Айни интервьюдан сўнг ижтимоий тармоқларда ўзбек жамоатчилиги томонидан ёзилган ректорни қўллаб-қувватловчи постлар тарқала бошлади. Oyina.uz жамоатчилик фаолларининг айни фикрларини бир жойга жамлади.

Муҳрим Аъзамхўжаев, журналист, Gazeta.uz сайти муҳаррири: 

Шерзодхон Қудратхўжа “ўзи яшаб турган мамлакат тилини билмаган одам ё босқинчи, ё аҳмоқ” деган гапи учун россиялик бир валломат томонидан “русофоб” деб эътироф этилиб, Россияда “персона нон грата” деб эълон қилинибди (сизга ёқмаган гапни айтган кимсаларни сутка ўтмай “персона нон грата” деб эълон қилишни ўрганинг, эй, Ўзбекистон валломатлари! Йўқса, ўша гап сизга ёқибди, деб ўйлаб қолишлари мумкин).

Менга ғалати кўрингани – россиялик у дабба нега Қудратхўжанинг гапини ўзига олган? У “руслар” ё “Россия” демаган шекилли? Кейин, Қудратхўжа Россиядаги масала ҳақида эмас, Ўзбекистондаги ички бир ҳолат ҳақида гапирганку, тўғрими? Мана, Россиядаги бошқа даббалар: “Ўзбеклар жонажон Россиямизга ўз юртида рус тилини ўрганиб келсин, тилимизни билмаса, ишлашга қўймаймиз”, деяпти-ку, бу гапга бизнинг валломатлар ҳар доимгидек қўйга ўхшаб жим қараб турибди, тўғрими? Қудратхўжа ҳам Россия ўзи учун илгари сураётган шу талабни сал дангалроқ ва сал қўполроқ айтган, холос.

Мен Шерзодхон аканинг айниқса ўзбекчада қийналадиган русийзабонларга сал оғирроқ ботган (шунақа оғирроқ ботадиган қилиб айтмаса, шунақа сезиларли реакция ҳам бўлмасдида) гапидаги тагмаънони қўллаб-қувватлайман: одам ўзи умр бўйи яшаб, 10-20 йиллаб ишлаб турган мамлакатидаги мутлақ кўпчилик ишлатадиган тилни билиши, ўрганиши керак. “Шароит йўқку!” демангда бирдан – сиз шароитни талаб қилиб олинг. “Ҳақ олинур, берилмас”, деган боболаримиз. Ўзбек тилини ўрганиш – сизнинг ҳақингиз, талаб қилишга ҳақлисиз.

Боз устига, бизнинг ўзбек ҳукуматимиз ўзбек тилидан сўзлашувчи аҳолидан кўра бошқа ҳар қандай, айниқса, рус тилида сўзлашувчи аҳолининг дод-войига яхшироқ қулоқ солади: сиз дод-вой солиб чиқсангиз, Космонавтлар хиёбонига Янги Ўзбекистон монументи ўрнатилмайди, сиз дод-вой солиб чиқсангиз, 80-90 йил аввал қурилган эски уйлар бузилмайди, сиз дод-вой солиб чиқсангиз, парклар, дарахтлар кесилмайди ва ҳоказо, ва ҳоказо. Худди шундай – “бизга ўзбек тили курслари керак, ўзбек тилини ўрганишимиз учун шароит яратиб беринг!”, десангиз, шубҳам йўқ, бу дод-войингизга ҳам қулоқ солинади, чора-тадбирлари қилинади, албатта.

Кейин, яна бир гап – биринчидан, Шерзодхон акани ҳозирги Россия “персона нон грата” деб эълон қилгани билан табриклайман (умуман олганда, бу шараф). Иккинчидан, ҳозирги Россия Шерзодхон акани “персона нон грата” деб эълон қилгани учун – ўзимга ҳам қанчалик ғалати туюлмасин – ҳозирги Россияга раҳмат айтаман ва ҳозирги Россияни “персона нон грата” деб эълон қилинган ўзбекистонлик валломатлар рўйхатини бетўхтов кенгайтиришга, иложи бўлса, Ўзбекистоннинг бутун вазиру ҳокимларидан тортиб умуман барча амалдорларини шу рўйхатга киритишга чақираман: Россиянинг ўзи ёрдам бермаса, бизнинг валломатларимиз: “Тарихан Россияга боғлиқмиз, бошқа йўлимиз йўқ, улар билан муносабат қилмасак бўлмайди”, деб хотиржам юраверади, янги йўллар, янги ҳамкорларни қидирмайди, ёнида шунча яхши қўшниси бўла туриб, газни ҳам, нефтни ҳам, менежерни ҳам, бошқасини ҳам Россияда излайверади.

Амалдор бўлмаган, валломат бўлмаган ватандошлар эса, агар Россияга бориб ишлаш ниятида бўлсалар, бу ниятларидан қайтмасинлар – Россиянинг имкон қадар кўпроқ пулини, бойлигини, ресурсларини олсинлар. Имкон бўлса, ерларини ҳам олиш керак. У ерда ўзбек ўчоқларини кўпайтириш керак. Россия ресурсларга бағоят бой ўлка – буларни ўзлаштирмаслик тентаклик бўлур эди.

UPD. Ҳали “персона нон грата” деб эълон қилинмабди, ҳалиги россиялик даббанинг шахсий таҳдиди экан кўпроқ. Ҳай, кутайлик, “персона нон грата” деб эълон қилиниб қолар.

Отабек Бакиров, иқтисодчи, блогер:

Шерзодхон Қудратхўжанинг фикрига тўлиқ қўшилишимни айтиб қўйишим керак. Ўзбекистонда яшаб, ўзбек тилини билмайдиганлар “босқинчи” ёки “аҳмоқ” эканини ўзлари ҳал қилиши кераклиги ҳақидаги сўзларнинг кимга қаратилгани ҳозиргача аниқ эмас эди. Мана ўзлари баёнотлари билан аниқлаштириб беришди. Босқинчи десанг, фақат босқинчилар хафа бўлади. Шерзодхон Қудратхўжанинг қатор фикрларига қўшилмаслигим мумкин, лекин айни дамда мен у билан: Қудратхўжанинг хусусий фикри менинг ҳам хусусий фикрим.

Ҳа, дарвоқе, СССР менинг улар билан умумий ватаним эмас, бу қизил империя ҳеч қачон ватаним бўлмаган.

Менинг ватаним Ўзбекистон. Қудратхўжанинг ватани Ўзбекистон. Бизнинг, Ўзбекистонликларнинг умумий ватани бу – ягона Ўзбекистон.

Зафар Ҳошимов, тадбиркор, “Korzinka.uz” супермаркетлар тармоғи асосчиси:

Мен бир нарсани мантиқан тушунолмаяпман. Ўзбекистон фуқароси ўз ватандошларини она тилида гаплашишига, дағал бўлсада, даъват қилгани, қандай қилиб айни Россия амалдорларига бунчалар тегиб, бу чет эл мамлакатини шу қадар жазавага туширса?! Айни рус тилида гапирмасин, демадику, ахир? Ўзбек тилида ҳам гапириш керак, деди. Бу туристлар ёки чет эл фуқароларига қаратилиб гапирилган сўзлар эмаски, чет эл давлати бунга муносабат билдирса.

Нега энди айни Россия амалдорларига бу гап шунчалик таъсир қилиши керак? Россия мутасаддиларининг амалида мантиқ бўлганида барча элчиларимиз, Ўзбекистонда гаплашадиган барча мавжуд чет тиллари вазирликларига чақиртирилиши ва протест берилиши керак бўлган бўларди: ўзбек тилида гаплаша олмаса, бу дегани, у дунёнинг исталган бошқа бир тилида гаплашиш қобилиятига эга бўлиши мумкин дегани, нега энди ўша бошқа тил айни рус тили бўлиши керак экан?

Ёки гап эгасини топиб қолдимикан? Қайси сўзлари Россия Ташқи Ишлари расмийларига шунчалик таъсир қилибди экан: “босқинчи” сўзими, ёки “телба” сўзими?

Инобат Аҳатова, журналист, Oyina.uz портали муҳаррири:

Тил, алифбо масаласида ҳаддан ортиқ эҳтиёткорлик, бошқалар хафа бўлмасин деб қилинган юмшоқ, нимғирма “ислоҳот”, қонунлар сабаб ҳалигача аросатдамиз. Ҳатто ўз тилимизни ҳимоя қилсак, аждодларимизни эслаб, жадидларни ўргана бошласак босқинчиларнинг дарров ҳаловати бузилади. Билишадики, ўзлигини англаган халқни енгиш, тобе қилиш имконсиз.

Эркинликдан гапирган байденқул, сссрни гапирган путинқул, яна кимларгадир арабқул тамғаси ёпиштирилиб, жамият бўлиниб кетган бир даврда бизга ҳар бир масалага миллий манфаат назаридан ёндашадиган ўзбекпарастлар керак. Тили, маданиятини севадиган, тарихини биладиган, замонавий ўзбек зиёлилари. Жамият, давлат уларга таянади.

Шерзодхон Қудратхўжадек дадил гапира оладиган инсонлар, ўзбекпарастлар кўпайсин. Бўлмаса империалистик ғояларга эргашиб, маҳлиё бўлиш кучайиб бораверади. Сизга раҳмат, ҳурматли ректор. Мен сиз билан бу масалада тўла ҳамфикрман, қўллаб-қувватлайман. Қолган зиёлилар, фаолларимизни ҳам ректорни қўллаш, бирдам бўлишга чақираман. Шунда бизни енга олишмайди.

Шуҳрат Шокиржонов, kun.uz сайти мухбири:

ЎзЖОКУ ректори Шерзодхон Қудратхўжа Альтер Эго лойиҳасига берган интервьюсида “ўзи яшаётган юртнинг тилини билмаганлар ё босқинчи ё аҳмоқ” деб Марксдан иқтибос келтирди (иқтибосни фейк дейишади, лекин интернетда кезиб юради). …Гарчи Россия Федерацияси томон бирор ножўя гап айтилмаган, қайтага Россия бизнинг стратегик шеригимиз экани таъкидлаб ўтилган бўлса ҳам, россиялик айрим шахслар унга қарши кампанияни бошлаб юборишди.

Мен Шерзодхон Қудратхўжани бу вазиятда мутлақо ҳақ, деб биламан. Ўзбекистонда ягона давлат тили бор ва уни ҳамма билиши шарт. Бу аксарият давлатларда шундай: Туркияда ҳам, Россияда ҳам, Кореяда ҳам, Эронда ҳам.

Тўғри, юртимиз кўпмиллатли, ҳамма ўзининг она тилида гаплашиши қонунларимиз билан кафолатланган. Бироқ бошқа бир инсондан давлат тилидан бошқа тильда гапиришни талаб қилишга ҳеч кимнинг ҳақи йўқ. …Сўнгги воқеалардан кейин Фаcэбоок саҳифамни юритишда рус графикаси асосидаги алифбодан воз кечиб, фақат лотин алифбосида ёзмоқчиман.

Oyina.uz