2022-йил, Тошкент, аэропорт. Ярим соатдан кейин қўнадиган “Урал Аирланес” рейсини кутиб ўтирибман. Шу самолётда юборилган тобутни қабул қилиб олишим керак. Ташқарида қариндошлар, "Груз 200" кутиб турибди. Кексалик енгиб бораётган отам, касалликлар чарчатган онам ҳали бундан бехабар. Шумқарғадай тобутли машина билан кириб борсам, ҳовлида нималар бўлиши мумкинлигини ўйлаб, бошимга оғриқ кирди.

Новосибирскдаги қурилишда ишлаётган акам билан тўрт кунча аввал гаплашгандим. Рус танклари Украина заминида илк бор пайдо бўлган машъум тонгда бу шум хабарни эшитиб, карахт бўлиб қолдим. Нега бундай бўлди, энди нима қиламан, билмасдим. Ҳартугул Россиядаги инсофли кишилар акамни топиб, ортга қайтаришди, бироқ унинг жонсиз жасадини... Кўп ўтмай тахта тобут кўринди. Унинг ичида уч йилдан бери Россиядан келмаган, “қурилишдаги бахтсиз ҳодиса қурбони”, мени соғинч, армон ва минг хил шубҳа-гумонларда қолдириб кетган, дийдори қиётматга қолган жигарим ётарди.

Акам пул ишлаб келиб, яхшироқ яшаш учун кетган эди бу мамлакатга. Қишлоғимиздан шу мақсадда кетган яна ўнлаб одамларни танийман. Мамлакат бўйлаб ҳисоблаганда эса уларнинг сони беш, балки, олти хонали катта рақамларда акс этади. Афсуски, шимолда юртдошларимизнинг ҳаммасига ҳам омад кулиб боқавермайди. Уларнинг ҳаммаси ҳам яхши шароит, яхши маошли иш топа олишмайди. Лекин аввало иложсизлик, кейин шундан шуёққа келиб қуруқ қайтмаслик, ўжарлик ва балки яхши бўлиб кетар, деган унсиз бир илинж билан ноҳақликларга, қийинчиликларга чидаб, тишини тишига босиб ишлайверишади. Натижада умр, соғлик, ва ҳатто баъзида ширин жонини ҳам совуқ ўлкаларда қолдириб келишади.

Ўттизни уриб қўйган Жасур Шариповнинг ҳаёти ҳам шу мардикорликда ҳавога совурилган. Беш йил аввал киракашлик қилиб юрганида татар йигитни учратган кунига лаънатлар айтади. Ўшанда Хабаровскда тинчгина такси ҳайдаб, тирикчилик қилиб юрганди. Бир куни навбатдаги мижози икки юз рубллик жойга сахийлик қилиб, мингталикдан қистирди. Тамакини ҳузур қилиб тортаркан, ҳайдовчига букмейкерликда футбол ўйинига пул тикиб, катта пул фойда қилганини айтди. Жасурнинг ичига олов кирди: икки йилдан бери иши ўхшамайди, уйга кам пул жўнатади, уйланиши керак, ғиди-биди жонга теккан. Қани энди омади келиб, уни устидан кулаётганларнинг оғзига бир даста пул билан туширса!

Дарров Алмаз (омадли йигитнинг исми шунақа экан) айтган дастурни телефонига ўрнатди. Ижара уйга бориб, эшикни ёпдида, интернетга шўнғиди. Биринчи кундаёқ омад ундан юз ўгирди: банк картасидаги бор пулни бой берди. Эрталаб ўрнидан турдию, юраги орқага тортди, нақ бир ҳафталик даромадини онлайн қиморга бой берганди. Чўнтагиям қуриб қолибди. Афанасий Ивановичдан қарз кўтариш ҳақида ўйлади. Афанасий Иванович – катта амалдор. Жасур унинг “дача”сида устачилик, кейин қоровуллик қилган, роҳат-фароғатда кун кечирган эди. Амалдорнинг кайфияти яхши экан, анчагина “қизил қоғоз”ни дарров чиқариб берди.

“Энди каттароқ пул тикиб, ютиш ва аввалги зарарларни ҳам қоплаш керак”, деб ўйлади йигит. Ўшандан бери ўтган йиллар давомида футболдан стол теннисигача пул тикди. Гоҳида унча-мунча ютди ҳам. Аммо ютқизиқлар жуда катта бўлди. Ҳатто ижарага олган машинасининг рулини айлантириб ташлаб, бу дунёдан қўлини ювиб, қўлтиғига урмоқчи ҳам бўлди... Уйдан чиқиб кетганидан буён бир бола туғилиб, мактабга чиқадиган вақт ўтди. Жасур эса ҳамон нима қилишини билмай, аросатда яшаяпти. Елкасида эса бир дунё қарз, пушаймонлик, эски хотиралар. Яна шу елкасидаги шайтон баъзи-баъзида “Яна бир уриниб кўр! Ҳали ҳаммага кўрсатасан зўрлигингни!» дея васваса қилиб қўяди...

Ҳозир университетда сиртдан ўқиётган журналист Нуриддин Тўрақулов ҳам 2009-2020-йиллар оралиғида Россияда ишлаган. Сибир шаҳарлари, Санкт-Петербургда пул тўланадиган нима ҳалол иш бўлса бажариб кўрган: сувоқчилик, ғишт териш, ер чопиш, уй таъмирлаш. “Аммо ўша йиллар тунда бостириб келган босқинчилар ва иягига тиралган ўткир пичоқ воқеасини ҳали-ҳануз унута олмайман”, дейди у.

Ўқишдан йиқилиб, Россияга кетдим. Биринчи йил “ухладим”. Классик сценарий: ўз қариндошим ишлатгани олиб бориб ваъда қилинган пулнинг ўндан бирини ҳам бермади. Бир йил Питерда хачирдек ишлаганим ва аччиқ сабоқлар менга “совға” бўлди. Кейин йўналишни шарққа қараб ўзгартирдим. Иркутск, Чита ва Байкалортидаги кичик шаҳарчаларда ишладим. Бу тарафларда кўп аҳоли пунктлари тушкунликка учраган, жиноятчилик юқори, ОИТС кўп учрайдиган ҳудудлар. Эҳтиёт бўлмасанг, бирон балога йўлиқишинг табиий. Аммо меҳнаткаш одам яхшигина пул топиши мумкин.

Бир куни шеригим Туробжон билан янги қурилаётган врачлик пунктига эшик-дераза ўрнатгани бордик. Ишга келишимиздан олдин бир танишимиз озроқ қўрқитди: бу ерда жиноятчилар ҳеч нарсадан тап тортмасмиш, аёлларига яқинлашмаган маъқул эмиш. Биринчи иш кунида ёшроқ бир йигит атрофимизда ўралашиб юриб, бир нечта қурилиш маҳсулотларидан беришимизни сўради. Юзидан нимадир ундирса, сотиб, ароқ олиб ичиши кўриниб турибди. Ҳеч нарса бермаслигимизни айтганимиздан сўнг индамай кетди. Кечқурун эшик қаттиқ тақиллади, бориб очганимни биламан, бешта ниқобли одам бостириб кирди. Ҳаммасининг қўлида пичоқ, ҳатто тўппонча ҳам бор. Юрагим товонимга тушиб кетди, Туробжон бақа бўлиб қотиб қолганди.

“Биз “Мага”нинг одамларимиз. Бор-йўқларингни чиқарларинг, бўлмаса сўямиз”, деб хириллади бир босқинчи.

“Мага” – бутун музофотга номи кетган “авторитет” эди. Қоронғида ялтираган пичоқларга термилганча, фақат бир нарсани ўйлардим: наҳот бегона юртларда сўйилиб кетсам? Ном-нишонсиз, изсиз... Булардан ҳамма нарсани кутса бўлади, виждонсиз, ичкиликка ружу қўйган ва иймонсиз кимсалар. Ўзимни ўлимга руҳан тайёрлай бошладим: бироз қийин бўлади, кейин оғриқни ҳис қилмай қоламан. Шундан сўнг қўрқув, ҳаяжон ва бошқа туйғулар барҳам топади.

Шу пайт телефонимга бизга иш берган бошлиғимиз қўнғироқ қилиб қолди. Унинг жиноий тўдалар билан танишлиги борлигини эшитгандим. Хўжайин телефонни босқинчиларга беришимни айтди ва аллақандай паролни сўради. Пароль деган гапни эшитиб, ниқоблилар типирчилаб қолди. Билишимча, улар сохта шотирлар экан. Хўжайиннинг “беш минутда у ерда изларинг ҳам қолмасин. Бўлмаса тафсилотларни номини сотган одамларингизга ўзим етказаман” деган сўзларидан кейин босқинчилар хайр-маъзурни насия қилишди. Улар кетгач, эшикни михлаб, тамбалаб ташладик...

Бу ҳикоялардаги қаҳрамонларнинг бири синфдошим, бири дўстим. Уларнинг кечмишини эшитганимда, Худодан акамнинг омонлигини сўрагандим. Мусофирчилик, мардикорчиликни тугатиб, тезроқ бағримизга соғ-омон қайтишини истагандим. Аммо... Маййитни юварканмиз, “Қурилишда бахтсизликка учраган” акамнинг танасида бирор жароҳат изини кўрмадим. Фақат бошининг орқасида андак кўкарган жойлари бор эди. Аслида нима бўлган экан? Мелисалар қувлаганда, биронтаси қаттиқроқ зарба бердимикан? Ўзимизнинг қоракўзлар ички жанжалда уриб ўлдирдимикан? Ё ичкилик, аёл, наша каби нохушликлар сабаб бўлганмикин? Саволларим кўп, аммо уларнинг жавоби қиёматга қолганди.

Кечга томон қишлоқ қабристонида янги қабр дўппайди. Сибир шаҳарларидан бирида содир бўлган нохушлик жануб офтоби таъсирида уйғонаётган дарахтлари бор мозорда тугаганди. Кейин… Россиядан акамнинг ўлиги келганига кўп бўлмай, туғишган укам шу ўлкага ишлашга жўнаб кетди. Ҳайрон бўлманг, ўзбекнинг орзу-ҳаваси олдида ҳар қандай тўсиқ қийматсиз, мусофирликнинг нони қаттиқ, аммо пули ширин бўларкан. Қанийди бундай бўлмаса, қанийди...

Улуғбек ОДИЛ ўғли